Untitled Document

De pers

TV	Filmpje bij Vader Storen uit Bang voor de bal			Filmpje bij 'Zegt ze' uit Bang voor de bal	Potret door Duitse Wereldomroep


Radio	Kunststof (NPS) met Matthijs van Nieuwkerk over de bundel Dat het zo hoorde (Contact, 2003)			Voordracht van enkele gedichten bij Music Hall, VPRO radio, 2005	Het gedicht Je koude handen om de voorraad uit de bundel Batterij met muziek van Jaap van Keulen
	Deel 1	Deel 2	Deel 3	Met o.a. het gedicht Koppelbaas uit Bang voor de bal

Poëzie top 5 Henk Blanken (Poëzierecensent van het Dagblad van het Noorden)

1. Eva Gerlach, Situaties
2. Remco Campert, Nieuwe herinneringen
3. Tsead Bruinja, Bang voor de bal
4. Nachoem Wijnberg, Uit tien
5. John Schoorl, A Capella

Bron: Dagblad van het Noorden, 31-12-2007

Wasbord spelen op de onderkaak van een dode koe

door Henk van der Veer

SNEEK- Tsead Bruinja zijn nieuwste Nederlandstalige gedichtenbundel gaat o.a. over angsten, vandaar misschien de titel Bang voor de bal. De bundel is verschenen bij Uitgeverij Cossee in Amsterdam. Tsead Bruinja ( Rinsumageest, 1974 ) debuteerde in 2000 met de Friestalige bundel De wizers yn it read, die werd gevolgd door nog drie Friestalige bundels. In 2003 verscheen zijn Nederlandstalige debuut, Dat het zo hoorde ( Contact ). Deze bundel werd genomineerd voor de Jo Peters PoëziePrijs.

Dat Tsead Bruinja één van de meest vooraanstaande dichters in Nederland is, beweer ik al sinds ik werk van hem lees. Ik ben blijkbaar niet de enige die de gedichten van Tsead Bruinja weet te waarderen. Lees maar wat Herman van Veen over Tsead Bruinja, in de Friesland Post van september j.l., laat optekenen. “In mijn optiek is er in Friesland een dichter opgestaan die tot de beste van de wereld behoort. Ik zou heel graag één of meer van zijn gedichten zingen. Het is een jongeman met een bijzondere moeilijke naam, het klinkt Algerijns.” Het blijkt Tsead Bruinja te zijn.

Het soms maar moeilijk duidelijk te maken waarom poëzie je aanspreekt, of niet. Tsead Bruinja schrijft beslist geen hapklare-brokken-poëzie, de lezer moet zich beslist wel inspannen om te begrijpen wat hij schrijft. Maar zelfs dan kan het nog moeilijk zijn om door te dringen in de wonderlijke poëziewereld van Bruinja. En toch geniet ik van zijn dichtkunst. Dit gedicht vind ik mooi. Gewoon mooi.

Burgemeester

onder de hoogslaper naast mijn bureau
staat het electrische orgel uit het gesticht
waar mijn huisgenoot werkt

het spijt hem dat hij vreemdgaat

zijn vriendin wacht in haar ochtendjas voor de douche
en begint in de deuropening een gesprek

over de niertransplantatie van de deen in pakistan
en de berooide pakistani’s die nog diezelfde dag
netjes dichtgenaaid en met een tas vol pillen
naar huis worden gestuurd

mijn huisgenoot is de man die de adhd uitvond
een jonge en onervaren burgemeester
van zijn eigen bloedbaan

Wat ik nu zo mooi aan bovenstaande gedicht vind? De laatste strofe bijvoorbeeld, vind ik niet alleen verrassend, maar ook bizar en hilarisch tegelijk.

De gedichten van Tsead Bruinja roepen meer vragen op dan antwoorden. Neem nu de titel van de bundel, Bang voor de bal. Niet alledaags deze titel. De bundel ontleent zijn titel aan het gedicht ‘Bang voor de bal door het winkelraam’. Waarom het tweede gedeelte van de titel weggelaten? Waarschijnlijk omdat ‘ Bang voor de bal ’ de lading wel dekt. Want het gaat in deze bundel in elk geval over angst. Angst voor van alles en nog wat. Bang voor de bal zou trouwens ook een naam kunnen zijn, een poëtische naam dat wel. Van een jongentje aan het einde van de straat. Het titelgedicht heeft ook een afwijkende typografie in vergelijking met de andere gedichten in de bundel. Dit gedicht doet mij ook denken aan It libben sels, de roman waarmee Piter Boersma in 1998 de Gysbert Japiksprijs won. Tsead Bruinja geeft in zijn poëzie verslag van verschillende gebeurtenissen. Hij observeert. Heel vaak is dat confronterend, voor de dichter, maar ook voor de lezer. Zonder zijn poëzie in een bepaald hoekje te willen drukken of van een etiket te voorzien, durf ik wel te stellen dat er nog al wat prozagedichten in deze bundel staan. Als voorbeeld citeer ik het volgende:

Sons & Daughters

nog vaak kiezen eigenaars eerst het ras uit dat ze wensen en gaan dan
pas op zoek naar een specialist ter zake die hun de nodige adressen
kan doorspelen beter is het eigenlijk vooraf een kenner aan te spreken
die kan helpen bij deze belangrijke beslissing deze kenner kan u in-
lichtingen geven omtrent raskenmerken welke hond het best pas bij
uw levenswijze nog vaak verloopt de aanschaf ondoordacht en impul-
sief met alle gevolgen van dien

u had ons moeten zien
door de banden heen pluto
piet viel voorover in de sla

Geen leestekens, geen hoofdletters. Ik zou dit niet herkennen als poëzie en toch staat het in deze gedichtenbundel. Toen ik het gedicht luidop las, werd het al meer poëzie voor mij!
En die piet viel een gedicht eerder, op de pagina naast Sons & Daughters, ook al voorover in de sla. Tijdens een gezellige barbecue nog wel!

Toch staan er ook juweeltjes van poëtische zinnen in deze bundel. Deze bijvoorbeeld:

vanaf vier hoog klinkt het verkeer op de ring
als een zwerm bijen die een plagerige jongen
op de hielen zit

(eerste strofe van het gedicht Achtergrondinformatie )

En wie een zin als wij spelen wasbord op de onderkaak van een dode koe op papier kan krijgen, mag zich van mij zeker dichter noemen!

Henk van der Veer

Tsead Bruinja, Bang voor de bal, gedichten. Uitgevereij Cosse, Amsterdam. 80 pagina’s. Prijs € 16,90

Bron: Het Sneeker Nieuwsblad, november 2007

Hartbewaking

door Anneleen De Coux

‘Tijdens het voorlezen in de duinen wordt elly de waard / na afloop van haar voordracht door een opdringerige grijsaard / met een oranje rugzak waarop ravetechno gedrukt staat gevraagd / of zij elly de waard ook kent en of er ooit nog een jaarbrief / van het chr.j. van geel genootschap zal verschijnen // dat hij zo graag het huis eens zou willen zien // ik vraag het publiek of ze een romantisch / of een geëngageerd gedicht willen horen’.

Verhalende verzen uit Bang voor de bal, de derde Nederlandse bundel van de Friese dichter Tsaed Bruinja (1974).Voor wie – stoutmoedig of gewoon naïef – lyrisch ik en auteur met elkaar in verband brengt, kunnen ze heel wat onthullen over Bruinja’s kunstenaarschap. In het gedicht leest een dichter voor. Dat doet Bruinja ook, en meer dan dat: hij maakt poëzie graag tot performance met behulp van uiteenlopende middelen als flamenco, rap en computertechnologie.

Interessant is verder het onderscheid dat het lyrische ik maakt tussen romantische en geëngageerde gedichten. In Bang voor de bal zijn beide soorten aanwezig. ‘Herhaald verzoek’, bijvoorbeeld, is een niet onaardig maar wat melig liefdesgedicht: ‘en ik heb de meest waardeloze knieën // en ik vraag je // elke ochtend dat jij je ogen opendoet / om de wereld nieuw te maken // vraag ik je weer’. Wat het geëngageerde type betreft: in enkele gedichten wordt Henry Kissinger bespot, maar vaker dan tegen individuen wordt hier van leer getrokken tegen de Verenigingen en Instanties die zo belangrijk zijn in onze maatschappij. In ‘Jurk / waarom wil ik met je praten’ is de geschiedenis van de mensheid een geschiedenis van verschillende collectiva, en lijkt de vooruitgang een neerwaartse spiraal. Het instituut Instituut en de illusie van samenhorigheid worden overtuigend ondermijnd in deze bundel. Ieder “wij” veronderstelt een “zij”. En zoals blijkt uit een mini-soap over een hondenclub en het gedicht ‘Gastspreker en voorzitter in de kantine’, is de agressie ook niet uit te roeien in de eigen, gesloten rangen: ‘wij worden niet alleen bij voortduring / gehinderd en dwarsgezeten door mensen / van andere organisaties / maar ook en vooral / door onze eigen leden’.

Een tweedeling als het onderscheid tussen romantische en geëngageerde poëzie is een prachtig ding. Maar ze houdt niet altijd stand. Sommige gedichten uit Bang voor de bal - zoals ‘Cor’ en ‘Het geld het fruit en de familie’ - zijn (enigszins) romantisch én (enigszins) geëngageerd. De humor, die essentieel is in deze poëzie, helpt bij het overstijgen van de scheiding. Een voorbeeld van die humor uit ‘in de duinen’: iemand uit het publiek vraagt een romantisch gedicht en de dichter begint ‘tuurlijk lust je een stuk van die taart’ voor te lezen, het gedicht dat meteen na ‘in de duinen’ staat afgedrukt. Áls dit al een liefdesgedicht genoemd kan worden, is het er één van de zeer wrange soort. ‘[W]as het haar uit de spoelbak en eet / reken nooit op steun uit onverwachte hoek / maar zet je schrap en eet’, zo luidt het besluit.

Een andere categorisering. Naar aanleiding van het verschijnen van Bang voor de bal heeft Hans Groenewegen een diepgravende bespreking van Bruinja’s Nederlandstalige poëzie geschreven voor Yang (Groenewegen 2007). Hij gewaagt van een driedeling. Ten eerste onderscheidt Groenewegen de lyrische gedichten, die gekenmerkt worden door een ikperspectief en het overheersen van muzikale strategieën; ten tweede de anekdotische gedichten en portretten; ten slotte de tussenvormen, die vaak surrealistische trekken of absurde wendingen vertonen. In de jongste bundel ziet hij de anekdotische en portretgedichten domineren. Nieuw en tot dezelfde categorie te rekenen is volgens hem de readymade, die hij vanuit een vergelijkbare schrijfhouding geschreven acht. Groenewegen gelooft dat Bruinja geëvolueerd is van een automatisch schrijven – waarbij de hand aangesloten is op de droomtoestand van woorden, beelden en muziek – naar een calculerend schrijven. Wat anekdotische poëzie, poëtische portretten en readymades gemeen hebben, is volgens de criticus een dichter die meer vanuit een concept of een idee werkt dan dat hij beelden, ritmes en woorden exploreert. ‘[I]k weet het // er liggen betekenissen op de loer / die dit gedicht kunnen bederven’, schrijft Bruinja in ‘Specialist op het gebied van kozijnen’ en daarbij denkt de criticus aan betekenissen die buiten de dichterlijke controle vallen. Groenewegen meent dat de (relatieve) vrijheid die de lezer van Bruinja’s meer autonome poëzie had drastisch ingeperkt is, dat het gedicht niet langer een ruimte is waar dichter en lezer elkaar als gelijken kunnen ontmoeten, maar wel een voertuig dat de lezer naar de boodschap van de dichter moet brengen. De criticus voelt zich in een ongemakkelijke of onaantrekkelijke positie gemanoeuvreerd.
Groenewegens artikel is interessant en uitdagend, in het bijzonder daar waar hij concrete gedichten onder de loupe neemt. En wat de schrijf- en leesprocessen betreft, begrijp ik zijn standpunt. Maar als lezeres van Bang voor de bal heb ik niet het gevoel in een eenrichtingsstraat of tredmolen te zijn geplaatst. Af en toe wordt hier inderdaad een zekere bezorgdheid over de boodschap uitgesproken, een bezorgdheid over een goed begrip. Maar deze poëzie is zo springerig dat ik meen voldoende bij de gedichten te kunnen/mogen/moéten fantaseren.

Dat springerige karakter van de gedichten komt grotendeels voort uit de montagetechniek. Bang voor de bal bevat interessante metapoëtische gedichten, waarin gesuggereerd wordt dat “het leven zoals het is” een belangrijke plaats moet krijgen in de poëzie. Het eerste gedicht van de bundel heeft als titel ‘Koppelbaas’, en dat is blijkbaar precies wat een dichter moet zijn. Een koppel-baas. Hij moet verbanden zien tussen dingen die zich aan hem aandienen, en hij moet die verbanden, die voor anderen wellicht niet zo duidelijk zijn, in zijn werk suggereren. Daartoe monteert of hermonteert hij de werkelijkheid. Hij is die werkelijkheid dus de baas en kan er zelfs een nieuwe scheppen: ‘ik zal eens schrijven dat je niet slaapt’, zegt een gedicht. De koppelbaas schrijft echter tegen beter weten in en omdat de drang sterker is dan hijzelf: ‘men weet de boodschap is een bouwval het nieuws vluchtig maar welk / dwaallicht schemert er nu door mijn grijze haar welke zoete onrust zoekt / naar die zachte tourette in mijn tong’.

Het leven is dus de eigenlijke hoofdrolspeler in Bang voor de bal, en dat op twee manieren. Er is in deze bundel veel anekdotiek te vinden, of – beter – de indruk daarvan. Maar het leven is hier ook belangrijk als idee, als tegenpool van de dood. Het leven is de enige optie in wat eigenlijk niet eens een keuze is.

Op de kaft van het boek staat één opgeheven hand op een donkere achtergrond, in de palm ervan staat de titel. Die hand lijkt een halt te willen toeroepen aan wie of wat, ongetwijfeld met een rotvaart, op de persoon afkomt. Ik weet niet waar de hoofdfiguur van Bang voor de bal het meest bevreesd voor is: de dood of het leven. De reekstitel ‘Bang voor de dood’ lijkt die vraag te beantwoorden. Maar uit de bundel blijkt dat ook het leven hard kan aankomen. En een titel als ‘Hartbewaking’ roept niet alleen de gedachte op aan een hartpatiënt en coronary care, hij laat ook denken aan een gevoelige ziel die zichzelf wil beschermen.

Is de bal de dood, dan slaat hij gegarandeerd op een dag de hand weg. Als de bal voor het leven staat, is de afweerhouding nog zinlozer. Want of zij dat nu wil of niet en hoe verkrampt ze ook is, wanneer hij tegen haar aan vliegt, stuurt de hand de bal een bepaalde richting uit. We kunnen bang zijn voor de dood, voor het leven, voor wat aan het rollen gaat als we dit of dat. Maar we kunnen het spel maar beter zo goed mogelijk meespelen. Door leven en dood te zeer te vrezen wordt het leven immers de dood in de pot, en dat is een worst case scenario. In ‘Zegt ze’, één van de mooiste gedichten uit de bundel, lijkt de dood even ondenkbaar als onvermijdelijk, de angst ervoor even zinloos als reëel:

zegt ze

de wind door de twijgen
vindt een knoop

de wind door de twijgen
vindt een stam

struikelt in de slootkant
en vindt deinend water

stuit

ze trekt een cirkel in het zand

het weiland in september ligt er weelderig bij als een rentmeester die
in de bloei van zijn leven het werk neer kan leggen. hoge inzet. oud
geld. een man die desondanks niet plaats wil maken, die het werken is
gaan zien als spelen. hij neemt de zeis om het laatste gras neer te
bedden en op te voeren

hoe kan hier een slotakkoord zijn aanvang vinden
hoe kan hiervoor een instrument uit ons

die bestookt door dromen die we als cruciale bondgenoten zien
een schuur in vluchten bij de minste regen

zegt ze

teken een cirkel op de grond
met twee slapende mensen daarin
om voorlopig

of erger te voorkomen

Geen bijgelovig truukje als tekenen in het zand – wat kan herinneren aan schrijven om te blijven én aan wat Jezus deed toen hij op de proef gesteld werd door de schriftgeleerden in de zaak van de overspelige vrouw – zal de dood weghouden. Ook andere maatregelen zijn een maat voor niets. Het enige dat we kunnen doen is het leven leven, en het doorgeven: ‘ergens zingt iemand // kom niet samen / kom niet samen // drijf een wig // maar mijn vrouw houdt mijn week oude nichtje op haar schoot / en ik raak er niet op uitgekeken hoe goed het haar staat // we bespreken hoe het moet met de werkkamer / hoe en waar we zelf dan moeten gaan slapen // een zucht en het kind verdwijnt uit onze gedachten / we slaan een hoek om en zoeken een goed restaurant // stiekem terwijl we al lang over iets anders praten / kijk ik naar het kindje dat niet in haar armen ligt // het ademt en het beweegt / het is er bijna’. In het ook visueel uitgewerkte gedicht waaruit de titel geplukt is, dirigeert een componist op een camping zijn angst naar een deur verderop, en maken twee jongetjes – de ene met meer enthousiasme dan de andere, want ‘bang voor de bal’ lijkt een bijnaam – een afspraak om te gaan spelen. Het slotvers: ‘bang voor de bal schopt’.

Bibliografie: Groenewegen, Hans – (2007) Nieuwe vingers, lange tenen. In: Yang, 43, 1:125-137.

Bron: Poëziekrant, oktober 2007

Achter het venster de angst?

door Pim te Bokkel

Er zit iets in de gedichten van Tsead Bruinja (1974) dat je na de eerste lezing al nieuwsgierig maakt. Zinnen als 'olie winnen uit de teerzanden / stond er in de krant / vanmiddag // toen je niet sliep'. Zinnen die verraderlijk eenvoudig zijn en in de gehoorgang galmen als ze hardop voorgelezen worden. Mooie zinnen die zich lastig laten vangen. Want wat is de noodzaak van die opmerking in een gedicht met de titel Bang voor de dood , waarin de ik-figuur aan de keukentafel van een vakantiehuisje beschrijft hoe zijn geliefde in bed ligt en de slaap niet vat. Wat doet de gedachte aan een krantenkop (welke de hoofdpersoon die middag toen 'de wind het gelui van de klok / meenam naar een ander dorp' ergens las) in een gedicht dat eindigt met de beladen opmerking:

ik zal er niet zijn als je sterft
iemand anders zal je hand vasthouden

(p. 28)

Een banale gedachte tegenover een beladen slotzin. Ineens denk je: 'die geliefde kan elk moment sterven.' Of: 'leeft ze eigenlijk nog wel?' In een zweem van onzekerheid vraag je je af wat die persoon daar nu aan de keukentafel doet. Wat zit hij daar toch gelaten te schrijven! Hij denkt zelfs terug aan een opmerking in de krant. Wordt deze gedachte niet irrelevant na lezing van de slotstrofe? Wie maakt zich nu druk over het procédé van de oliewinning als het ergens onzeker is in welke toestand degene – met wie hij die schone afgelopen dag beleefde – nog leeft?

Herlezing maakt de eerste negen (van de elf) strofen op eenzelfde manier betekenisloos. Het lijkt de banale werkelijkheid te zijn die geschetst wordt; Elvis op een laptop, een stel op vakantie en nog meer details. De tiende strofe schetst in slechts drie regels de herinnering aan een schone dag en dan is er de slotstrofe die alle zin in het voorgaande vermoord. Als lezer bekruipt je een ongemakkelijk gevoel, immers: wat moet je nu nog met al die details?

Een gevoel als dit blijft constant op de achtergrond meespelen bij het lezen van de gedichten in Bruinja's onlangs verschenen bundel Bang voor de bal. Ook al wordt er tegen het einde van de bundel volop taart en fruit uitgedeeld, toch blijft daar die titel. Er is het beeld van een jongetje dat in de mist, op een zaterdagochtend bang is voor de bal die hem zo gemeen dreigt te raken.
Onzekerheid. Je wil het begrijpen.

Wie aan de bundel van Bruinja begint voelt zich al snel machteloos. Hij wordt overladen met vele pagina's gedichten, details; op het eerste gezicht banale of betekenisloze bekentenissen. En hoewel het onzeker is of dit alles wel te begrijpen is, je wil toch op zijn minst een poging doen. Ook al is het begrip uiteindelijk slechts een kleine, ongemakkelijke zekerheid die je even de rust geeft een nachtje te slapen.

Na overvallen te zijn door een gevoel van machteloosheid vond ik een ingang in het hierboven geschetste gedicht 'Bang voor de dood'. De letterlijke overeenkomst met de titel van de bundel was te groot om te negeren. Maar er zijn meer aanwijzingen die de verdrinkende lezer houvast bieden, zo is er ook nog het titelgedicht 'Bang voor de bal door het winkelraam'. Het is vormgegeven als een Word-tabel, waarvan de eerste twee rijen uit drie kolommen bestaan en de laatste uit één. De tabel beeldt de kozijnen van een winkelraam uit. Het gedicht roept, samen met de voorkant van de bundel, het idee op dat alle gedichten in de bundel wellicht vensters zijn door welke de lezer als in een dierentuin de angst beschouwt. Een vooroordeel dat zeker bruikbaar is als werkhypothese bij het lezen van de bundel. Een verdere lezing levert echter wel enkele kanttekeningen op.

In het titelgedicht wordt Bang voor de bal opgevoerd als personage: 'met wie / met bang voor de bal'. We lezen verder, in de vierde cel:

vanaf het einde van deze straat
kruipt onder de stenen door
aan een zijden draadje
mijn zin om te spelen

(p. 16)

Naast deze in het midden van de winkelruit geplaatste strofe, lezen wij hoe een componist op een camping zijn angst naar een volgende tent dirigeert. Daarnaast staat geschreven:

zijn moeder hangt op
als ik aanbel
bang voor de bal
staat op

(p. 16)

Langzaam ontstaat het beeld van een jongetje dat een vriendje belt om te spelen, op vakantie te gaan, of muziek te maken. Om dingen te doen die kinderen zo vrij kunnen doen en volwassenen vaak spielerei noemen. Het spel dat de twee uiteindelijk spelen wordt in het gedicht uitgebeeld als een tweeregelige opsomming van dingen: 'krulspelden stoppelvelden mollenhopen dauw / bang voor de bal schopt'.
Het jongetje dat bang voor de bal is schopt nu zelf. Is dit een overwinning van de angst? Of is het uiteindelijk toch een instandhouding ervan? Bang voor de bal schopt en maakt hij daarmee niet juist iemand anders bang?

Wie er nu bang is, lijkt een gerechtvaardigde vraag. Met het personage Bang voor de bal hebben we kennis gemaakt, maar is Tsead Bruinja zelf niet ook bang? In gedichten als 'Specialist op het gebied van kozijnen' lijkt hij op zoek naar de mogelijkheden van een kind. Een kind dat wellicht onvermijdelijk bang voor de bal is. Is die angst voldoende reden om geen kinderen te nemen?

In het gedicht Bang voor de dood voert hij zijn geliefde op. En, als we mogen aannemen dat Bruinja zelf de hoofdpersoon van zijn gedichten is, volgt al snel het oordeel dat hij openhartig over zijn belevenissen spreekt. Hierbij schuwt hij, de schaamte voorbij, de angst niet. Hij spreekt over het fenomeen 'bioscoopbroek' en bekent dat hij van types houdt 'die hun hart op hun tong dragen / die hun zwakke plekken niet verbergen // net als bono'. Ontboezemingen waarbij je als lezer soms toch achterblijft met een gevoel van plaatsvervangende schaamte. Een verwrongen glimlach op je smoelwerk, of een knoop in je adamsappel die je maar al te graag wegwuift met de aanname dat het gelezene slechts fictie is. Middels deze fantasie hoop je die ongemakkelijke waarheid te ontvluchten. Bijtend is echter die constante dreiging die Bruinja's bundel doorwasemt. De ironie die zich opdringt wanneer we tot de conclusie willen komen dat het spel, de vakantie, of wellicht zelfs ('kruipt onder de stenen door / aan een zijden draadje / mijn zin om te spelen') de poëzie de oplossing is. Bang voor de bal vluchten wij in het spel, maar zien ons telkens geconfronteerd met de dreiging van die bijtende bal tussen je benen.

als ze zeggen
je hebt een bloedneus
zeg ik
nee jij

(p. 72)

Soms lijkt Bruinja te doen of zijn neus bloedt. Tenminste, als lezer hoop je dat hij doet alsof. Deze gedachte biedt je enige houvast. De waarheid dat Bruinja's neus werkelijk bloedt is wellicht te gewaagd voor een interpretatie van zijn gedichten. De zichzelf respecterende lezer verkeert toch liever in de naïviteit dat elk woord een talige – in tegenstelling tot een vleselijke – bestaansreden heeft. Of Bruinja daadwerkelijk uit zijn neus bloedde, en of hij dit deed uit vrijgevigheid (om ons lezers iets duidelijk te maken) is iets wat je als lezer na aanschaf van de bundel slechts kan vermoeden. De dichter is niet aanwezig om uitsluitsel te geven. Het belangrijkste is echter dat Bang voor de bal een bundel is die je ook zonder de dichter aangrijpt. Het biedt je niet slechts de mogelijkheid om door het venster van de poëzie de angst te bekijken. Wie de angst enkel zo benaderde zou slechts tot een oppervlakkig begrip komen. Wie meer wil moet zich erin onderdompelen, verdrinken en vervolgens naar adem snakkend boven komen. Angst is niet iets dat zich laat opsluiten in de etalage van een winkel. Dat heeft Tsead Bruinja goed begrepen.

Bron: In Letterland, juni 2007

Gelukkige en goede poëzie

door Wytske Visser

"Ze kan niet vangen," zei de kleuterjuf tegen mijn vader. Tja, vijf jaar oud en dan nog steeds niet kunnen vangen; bang voor de bal dus. Als dat maar goed zou komen. Gelukkig was lichamelijke oefening niet iets waar we in hoefden uit te blinken. En de discussie met mijn vader was denk ik snel afgelopen.

Met dat vangen van de bal is het eigenlijk nooit meer goed gekomen. Je zou het kunnen wijten aan een slechte oog-hand-coördinatie, een hekel aan gym, meer van die dingen. Maar over sport schrijft Bruinja niet. Een bal komt eigenlijk niet eens voor in zijn nieuwe bundel Bang voor de bal, laat staan het niet kunnen vangen ervan. Na de bundel een aantal keren gelezen te hebben, lijkt de titel ervan eerder te slaan op een nieuwe invloed in zijn leven. De bal zou wel eens het geluk kunnen zijn, geluk dat een beetje op je af is komen suizen en waar je soms niet snel genoeg op kunt reageren. En misschien schuilt er angst voor dit geluk in hem, of misschien wel voor de breekbaarheid ervan, waar zoveel dichters vóór hem over schreven?

Maar wat is dan dat geluk in de nieuwe bundel van Bruinja? Er zijn wat dingen veranderd die misschien met deze gemoedstoestand te maken hebben. Bruinja is in de eerste plaats van uitgever veranderd. In plaats van door het vertrouwde Contact is deze bundel uitgegeven door Cossee - toch iets serieuzer werk, met veel interessante buitenlandse schrijvers als J.M. Coetzee en David Grossman in het fonds. Ook het uiterlijk van de bundel is daardoor veranderd. Was Batterij (2004) nog gezet in een bijzonder lettertype, Bang voor de bal is eigenlijk een klassieke bundel geworden, met een ‘net' lettertype.

Nieuwe levensfase

De grootste verandering, die misschien ook de meeste invloed had, is dat de dichter vorig jaar getrouwd is. Het lijkt misschien een kleine verandering, maar in de bundel is er sprake van een aantal gedichten waarin deze nieuwe 'levensfase' ter sprake komt. Het geluk dat dat lijkt te hebben gebracht, klinkt door in verschillende gedichten, zoals in de laatste regels van Specialist op het gebied van kozijnen, waarin Bruinja stilstaat bij een prille kinderwens:

maar mijn vrouw houdt mijn week oude nichtje op haar schoot
en ik raak er niet op uitgekeken hoe goed het haar staat

we bespreken hoe het moet met de werkkamer
hoe en waar we zelf dan moeten slapen

een zucht en het kind verdwijnt uit onze gedachten
we slaan een hoek om en zoeken een goed restaurant

Er staan heel wat praktische bezwaren in de weg voor deze dromen. En hoewel deze regels erg zoet zijn, is het te waarderen dat Bruinja de kwetsbare, gevoelige zinnen niet schuwt. Het is beter dan geforceerd een nieuw beeld te zoeken voor het eventuele plezier van een baby, of voor veranderingen in een leven.

Benauwd

Maar de bundel gaat niet alleen over het huwelijk en wat daar zoal bij komt kijken. En Bang voor de bal is ook zeker geen bundel met slechts kwetsbare zinnen. Evenals in Batterij is er ruimte voor het experiment; er zijn een paar bijna prozaïsche gedichten en een gedicht dat zich binnen een tabel laat lezen. Ook zijn er terugkerende elementen. Zo komt een oud-collega uit een Friese supermarkt terug en schrijft Bruinja over hondenclubs en Oprah. Een bijzonder gedicht is Een benauwde dag, een van de meeste kale gedichten in de bundel waarin in slechts weinig woorden het gevoel van een specifieke dag wordt opgeroepen:

de grond wordt op de aarde
gedrukt als een boodschap
op het hart

de lucht achter de bomen
loopt vast

De korte regels geven voelbaar weer wat er gebeurt als er weinig ruimte is voor adem, voor nieuwe gedachten bijvoorbeeld. Want ze vinden geen gehoor, er is geen voedingsbodem voor ze. Er klinkt zwaarte door in het gedicht. Er is niet alleen de benauwdheid van een warme dag, maar deze heeft ook invloed op het 'gemoed', zo blijkt uit de tweede regel, waarin het gewicht van de warme aarde dingen onmogelijk maakt: "wij schatten de afstand/ en blijven van elkaar af". En in dit gedicht klinkt dan weer een beetje Friesland door, de provincie waar Bruinja opgroeide en die een belangrijke rol speelde in verschillende bundels. En niet alles lijkt dan veranderd, want Bruinja schrijft nog steeds mooie poëzie in soms kale zinnen. Gelukkig zijn en goede gedichten schrijven gaan voor een hedendaagse dichter blijkbaar goed samen.

Bron: http://www.8weekly.nl/, 12-05-2007

Dichter Bruinja schakelt gevoel uit

door Eric Kok

De Friese dichter Tsead Bruinja (1974) heeft naam gemaakt als modern en tegelijk romantisch dichter. Hij schreef vier bundels in het Fries, en onlangs kwam zijn derde bundel in het Nederlands uit, 'Bang voor de bal'.Daarin lijkt hij zijn gevoelens op een afstand te houden: "hij dirigeert/ zijn angst/ naar een deur verderop". En: "lees geen odes mijn zoon/ lees de dienstregelingen die zijn secuurder".Hij schrijft strikt in alledaagse (onpoëtische) woorden, sober en achteloos. Zijn gedichten zijn verhaaltjes met vreemde gedachtesprongen, zonder diepgang: "ik weet het/ er liggen betekenissen op de loer/ die dit gedicht kunnen bederven". Niet voor niets kiest hij kale, emotieloze gedichten van F. van Dixhoorn als motto. Wat overblijft, is het essentiële. Bruinja beschrijft vaak met liefde zijn partner Saskia, bijvoorbeeld als ze ligt te slapen of als ze een kind op schoot heeft. Het zijn de beste, de meest betrokken gedichten, zoals 'Herhaald verzoek':"ik kijk om me,heen/ ener is nietsnieuwsniets oud/ dat ik open kandoen//jij klopt aan// (...)en ik heb de meest waardelozeknieën// en ik vraag je// elkeochtend dat jij je ogen opendoet/om de wereld nieuw te maken//vraag ik je weer".

Bron: Haarlems Dagblad, 31-03-2007

De lyricus geeft zich over

door Hans Groenewegen

In zijn derde Nederlandstalige dichtbundel (hij publiceert ook in het Fries) slaat Bruinja (1974) nieuwe wegen in. Zijn beide eerste bundels hadden een sterk lyrisch uitgangspunt. Muzikaliteit stuurde zijn verzen meer dan inhoudelijke overwegingen. Daarbij gaf hij ruimte aan grillige, surrealistische associaties. Al is lyriek niet geheel uitgebannen, 'Bang voor de bal' bevat meer gedichten die zorgvuldig zijn geconstrueerd. Grilligheid is gevolg van bewuste breuken. De dichter noemt zich een 'koppelbaas'. Hij koppelt ongelijksoortige elementen, en test daarmee hoeveel spanning een gedicht kan verdragen. De lyricus geeft zich over. De constructeur staat meer boven zijn stof. Dat uit zich in deze bundel een toegenomen aantal anekdotische gedichten en een reeks ready mades. Bruinja toont zich een dichter die niet bang is gewonnen posities te heroverwegen en andere mogelijkheden te onderzoeken. Daarom is hij een van de interessantste onder de jongere dichters.

(NBD|Biblion recensie, Redactie)

Analyses van een kleine wereld

door Inge Heslinga

“Bij het gedicht ‘na zijn dancing days was er de vrouw met de spons' is het handig om te weten dat een klophengst een hengst is die met gebruik van twee mokers is gecastreerd”. Deze zin komt uit de aantekeningen die achterin de nieuwe bundel van Tsead Bruinja zijn opgenomen. Deze uitleg is typerend voor de dichter die zijn eigen wereld op poëticale wijze probeert in kaart te brengen en die toegankelijk wil maken voor zijn lezers. Geen moeilijke woorden, eenvoudige zinnen en een alledaagse thematiek. Maar wel met een flinke saus van wereldleed, verbazing, tederheid en een vleugje muziek.

Na vier Friestalige en twee Nederlandstalige dichtbundels verscheen van Tsead Bruinja (1974) begin dit jaar weer een Nederlandstalige bundel, getiteld Bang voor de bal. Met deze nieuwe publicatie wilde Bruinja naar eigen zeggen toegankelijker en anekdotischer schrijven en daar lijkt hij redelijk in geslaagd te zijn. In de vierenveertig gedichten, verdeeld over zes hoofdstukken, stipt de dichter thema's aan die afkomstig zijn uit de huiselijke en relationele sfeer, maar tevens komen thema's aan bod als oorlog en onverdraagzaamheid. Met een wat kinderlijke blik aanschouwt en analyseert de dichter de veranderende wereld om hem heen en weet dat op een zo nu en dan zwaar poëtische toon te verwoorden.

Een belangrijke inspiratiebron voor Bruinja is muziek, en dan met name de rockmuziek van grootheden uit de jaren zeventig en tachtig. Vijf van de zes hoofdstukken worden ingeleid door citaten uit nummers van Marillion, Roger Waters (de man achter Pink Floyd) en de Dire Straits. Het motto van de bundel past precies in dit rijtje en is afkomstig uit het nummer ‘Games without frontiers' van Peter Gabriel. Een goede en veilige keus, de titel van dit klassieke nummer roept natuurlijk gelijk associaties op met de titel van de dichtbundel. Het bang zijn voor de bal benadrukt de angst die iemand kan hebben voor een ongevaarlijk voorwerp als de bal, wetende dat die bal in verkeerde handen toch voor een pijnlijke confrontatie kan zorgen. Zoiets als bang zijn voor de wereld en bang zijn voor een wereldijke macht in verkeerde handen, inderdaad.

Het gedicht ‘bang voor de bal door het winkelraam' is het meest opvallende gedicht in de bundel. De tekst van het gedicht is namelijk in zes stukken verdeeld en geplaatst in wat nog het best te omschrijven is als een tabel. Het blijkt de kale omtrek van het winkelraam in de titel te zijn. Een leesaanwijzing ontbreekt, waardoor het gedicht op vele manieren gelezen kan worden. Oorspronkelijk stond dit gedicht op het winkelraam van een galerie in Middelburg, waar de leesvolgorde dus bepaald werd door voorbijgangers die de galerie links of rechts passeerden..

Opbouw

Evenals in zijn vorige bundels schrijft Bruinja ook in Bang voor de bal sterk enjamberende gedichten. Met name in het hoofdstuk ‘vader storen' wordt deze stijlfiguur veel gehanteerd. Zo komt men in het gedicht ‘pelikanenbek' strofes tegen als “ kromme schuit / waarin visjes / spartelen ” en “ terwijl wij kinderen / door de botten // van een maquette / rennen ”. Zeker bij dit laatstgenoemde voorbeeld kan men zich afvragen waarom de dichter heeft gekozen om op deze wijze de versregels af te breken en vooral waarom hij er twee strofes van gemaakt heeft door er een witregel tussen te voegen. Omdat de twee strofes niet los van elkaar lijken te kunnen functioneren, ontstaat de indruk dat dit stijlfiguur toegepast is om het allemaal nóg iets poëtischer te laten lijken en schaadt de overdaad uiteindelijk het gedicht.

Een groot deel van Bruinja's gedichten is opgebouwd uit strofes van twee versregels. Deze distichons worden in de nieuwe bundel vaak afgewisseld met zowel drieregelige strofes als enkele versregels. Die losse versregels kunnen bij Bruinja bestaan uit een volledige zin (“ een echte drinker spoelt zijn flesjes niet om ”), een kleine woordgroep (“ ja joh ”) of een enkel woord (“ inkoppertje ”). Opvallend zijn daarom het handjevol gedichten waarin Bruinja een stukje proza, zowel ongebonden als poëtisch, als een strofe onderdeel van het geheel laat uitmaken. Dit doet hij bijvoorbeeld in de gedichten in ‘jurk/ waarom wil ik met je praten?' en in ‘zegt ze'. Deze twee gedichten zijn de enige gedichten in de bundel waarin heel summier interpunctie wordt gebruikt. Hieronder volgt een voorbeeld uit ‘zegt ze', en let daarbij ook op de aardige vergelijking tussen een weiland en een rentmeester:

“(…)

stuit

ze trekt een cirkel in het zand

het weiland in september ligt er weelderig bij als een rentmeester die in de bloei van zijn leven het werk neer kan leggen. hoge inzet. oud geld. een man die desondanks niet plaats wil maken, die het werken is gaan zien als spelen. hij neemt de zeis om het laatste gras neer te bedden en op te voeren

hoe kan hier een slotakkoord zijn aanvang vinden
hoe kan hiervoor een instrument uit ons

die bestookt door dromen die we als cruciale bondgenoten zien
een schuur invluchten bij de minste regen

(…)”

Twee andere gedichten die de aandacht trekken waar het gaat om vermenging van proza en poëzie, zijn het openingsgedicht ‘koppelbaas' en het prozagedicht ‘schuim'. In ‘koppelbaas' wordt door het taalgebruik en de lange zinnen de schijn gewekt dat de twee strofes van het gedicht bestaan uit twee stukken versregelloze tekst, oftewel proza. Die schijn bedriegt in dit geval. Door de bladspiegel kan niet met zekerheid beweerd worden dat álle versregels los van elkaar staan, maar toch zijn er op basis van die bladspiegel en de uitlijning van de tekst wel enkele losse versregels binnen de strofes aan te wijzen.

‘Schuim' is een klein prozagedicht over twee geliefden in de badkamer van een hotelkamer, dat verwoord wordt in wat één enkele zin van zo'n honderdvijftig woorden lijkt te zijn: “(…) ik kom erbij ik kom eraan nog even en ik heb een baard een hoed en een snor van schuim het water stijgt de bergen storten langzaam in als ik uitstap (…)”. Interpunctie zou dit gedicht zeker leesbaarder hebben gemaakt, maar door de afwezigheid daarvan is men verplicht om het gedicht in een ruk uit te lezen, wat het verliefde, speelse en onbezorgde gevoel, dat spreekt uit de vrolijke thematiek van het gedicht, juist versterkt.

Kleine wereld

De lezer die in poëzie op zoek is naar vernieuwing in taal of vorm, is bij Bruinja niet aan het juiste adres. Deze Amsterdammer van Friese origine schijft heel degelijke gedichten, maar bijna nergens wordt het echt spannend. Op sommige momenten beginnen de poëtische beschouwingen van Bruinja's wereld, die vooral lijkt te bestaan uit zijn vrouw, boeken en televisie en die daardoor niet zo groot is, te vervelen. Bruinja lijkt door zijn wat afstandelijke analyse van wereldse gebeurtenissen zo nu en dan ver verwijderd van diezelfde wereld. Het voelt zich verheven, maar heeft niet in de gaten dat hij door die verhevenheid minder grip heeft op zijn wereld. De gedichten van Bruinja zijn zeker niet slecht, eerder wat eentonig. Uiteraard is er ook een aantal gedichten in de bundel opgenomen die zeker het lezen en herlezen waard zijn, zoals ‘graat', ‘bang voor de dood' en het al eerder genoemde ‘schuim'.

Leuke vondsten als “ hun leven is een koelkast / waaruit je na een nacht zwaar drinken / een goed belegde boterham / vandaan tovert ” in ‘specialist op het gebied van kozijnen' en “ mijn huisgenoot is de man die adhd uitvond / een jonge en onervaren burgemeester / van zijn eigen bloedbaan ” in ‘burgemeester' fleuren de zwaar poëtische toon van de wereldbeschouwingen een beetje op, evenals het luchtige gedicht ‘cor':

“ (…)
cor heeft een gat in zijn broekzak waar de hand van zijn vriendin doorheen past
hij heeft vijf schipperstruien vijf spijkerbroeken en een paar kisten

terwijl hij met zijn harige armen
de stinkende bloemkool uit de koeling haalt
en ik de lege flessen inneem
vertelt hij over zijn vriendin
(…)”

Een aardige anekdote is dat Bruinja in december van 2004 al eens de zogenaamde Gouden Lykdoarn voor het grootste cliché in een gedicht in ontvangst mocht nemen. Toen won hij die ‘prestigieuze' prijs, die in het leven was geroepen door Doar.nl, met de zin 'soest sizze kinne / dat er yn syn muzyk wennet / je zou kunnen zeggen / dat hij in zijn muziek woont'. Als die prijs ooit nog weer eens uitgereikt wordt, dan maakt hij met een fragment uit zijn gedicht ‘Herhaald verzoek' weer een goede kans: “ en er zijn cafés er zijn boeken / die ik open kan doen // er zijn tafels / waar mensen aan zitten ”. Het gedicht ‘In de duinen', waarin de ik-persoon “ verzand [t] in een grap ” gooit daarbij ook hoge ogen.

Mp3's

Een belangrijk aspect van poëzie is, volgens Bruinja, dat een gedicht goed klinkt. De melodie en het ritme moeten er voor zorgen dat een gedicht goed loopt en dus ook goed in elkaar zit. Wie wil controleren of de gedichten uit Bang voor de bal ook goed klinken, kan naar de website van Bruinja surfen. Daar kan men van alle gedichten een audiofile beluisteren, die Bruinja zelf op een bezwerende toon heeft ingesproken. Ook kan men daar twee mp3's terugvinden van voordrachten, met de muzikale begeleiding van Jaap van Keulen.

Bron: Farsk, maart 2003

Liever geen odes, dienstregelingen!

door Arie van den Berg

In 1968 kreeg Hans Vlek zowel de Reina Prinsen Geerligsprijs als de Jan Campertprijs voor zijn derde dichtbundel Een warm hemd voor de winter. Kenmerkend voor deze bundel was dat Vlek de werkelijkheid van de straat tot poëzie maakte. Het motto vóór in de uitgave liet er geen twijfel over bestaan dat de dichter de lier van het oude vakwerk in de wilgen hing. 'Lies keine Oden, mein Sohn, lies die Fahrpläne: / sie sind genauer,' citeerde hij 'Ins Lesebuch für die Oberstufe' van Hans Magnus Enzensberger.

Ik was verrast deze anderhalve regel uit een Duitse bundel van 1957 bijna vijftig jaar later terug te vinden bij Tsead Bruinja. 'Dienst' heet het gedicht waarin hij naar Enzensberger verwijst. Het eerste couplet ervan luidt:

ik laat mij graag de wet voorschrijven door een ander
zo draagt enzensberger me op lees geen odes mijn zoon
lees de dienstregelingen die zijn secuurder
dus begeef ik me naar het dichtstbijzijnde bushok
tien over half kwart voor en een op het hele uur
onder het bord wacht een reiziger op ontbinding
zijn mond praat niet langer met zijn ontruimde hoofd
wat daar nog woont heeft vertegenwoordi- ging nodig

Van voorschrift naar bushok naar Alzheimer. Bruinja hanteert in Bang voor de bal een meanderende stijl. Zijn eigen invallen en gedachten staan niet buiten spel, maar steeds opnieuw bepaalt de werkelijkheid van alledag de richting van het gedicht. Bruinja weet daarbij wat hij doet, dus stuurt hij bij waar hij kan en benoemt hij. Afwegend soms, zoals in de regels 'er liggen betekenissen op de loer/ die dit gedicht kunnen bederven'. Soms ook kalm concluderend, zoals in 'vroeger schreef ik gedichten over mijn vader en moeder/ over opa's en oma's met een rustiek en pijnlijk verleden // nu luister ik naar mijn buurman'.

Beide citaten komen uit 'Specialist op het gebied van kozijnen'. Dit gedicht is typerend voor wat Bruinja in de 44 verzen van zijn derde bundel nastreeft. Er is zeker verwantschap met Hans Vlek anno 1968; ook in Bang voor de bal is de werkelijkheid van de straat het onderwerp van poëzie. Maar er is ook een duidelijk verschil. Sampling was voor Vlek nog een onbekend begrip. Tsead Bruinja daarentegen lijkt zich te hebben ingeprent dat het materiaal voor gedichten per definitie ongelijksoortig is. Dat hij tot tweemaal toe een citaat van F. van Dixhoorn als motto kiest, is veelzeggend. F. van Dixhoorn is immers bij uitstek een dichter van het ongelijksoortige.

Bruinja's poëzie is caleidoscopisch, maar niettemin lyrisch. Het is even wennen, al die inhoudelijke dwarspaden en kruisingen. Bruinja is ook minder introvert dan in Dat het zo hoorde (2003) en Batterij (2004), maar de regelval is nog even uitgekiend en ook nu weer klinkt er muziek in de taal. Een mooi voorbeeld daarvan is 'Jurk / Waarom wil ik met je praten?' Drie pagina's lang bezingt dit gedicht in 32 korte, opsommende coupletten de evolutie van mens en wapentuig. 'Niet iedereen droeg dezelfde huiden,' stelt de zes na laatste strofe. 'Daarom knuppel in het hok,' vervolgt Bruinja dan, 'knuppel naast de klok / pistool onder het kussen / beter gereedschap / huizen afbreken / hier begint een lied.'

Ook in Bang voor de bal zijn er weer gedichten over liefde. De vrouw van de dichter is dan meestal onderwerp, en net als in Vromans gedichten voor Tineke zindert er in Bruinja's amoureuze passages een gloedvolle warmte tussen de regels. Heel nadrukkelijk, want erotisch, is dat het geval in de eerste coupletten van 'Het geld het fruit en de familie'; zachtmoediger gloeit het slot van 'Specialist op het gebied van kozijnen':

maar mijn vrouw houdt mijn week oude nichtje op haar schoot
en ik raak er niet op uitgekeken hoe goed het haar staat

we bespreken hoe het moet met de werkkamer
hoe en waar we dan zelf moeten gaan slapen

een zucht en het kind verdwijnt uit onze gedachten
we slaan een hoek om en zoeken een goed restaurant

stiekem terwijl we al lang over iets anders praten
kijk ik naar het kindje dat niet in haar armen ligt

het ademt en het beweegt
het is er bijna

Zo lyrisch en genegen kan Bruinja zijn, maar bij tijden ook is zijn pen vlijmscherp. Op het aforistische af soms, zoals in 'Vier Henry's', dat de Nobelprijswinnaar Kissinger over de hekel haalt. 'Vier henry's liggen strak in het pak met hun buik / op een stoel door de lucht te zwemmen,' opent het. Daarna ontvouwt zich een discussie met prangende regels als 'ik neem liever een fout besluit / dan dat ik op de wijsheid wacht' en 'het universum is een onmenselijk decor / waarin men onmogelijk slachtoffer kan zijn'. Alle toonaarden zijn in Bang voor de bal vertegenwoordigd. Soms bitter, soms humoristisch. Maar steeds met een rake lijn naar wat werkelijkheid heet.

Bron: NRC, 23-03-2007

'Soms zelfs bezwerend'

door Vrouwkje Tuinman

Tsead Bruinja houdt van Marillion, Peter Gabriel en Dire Straits én hij komt er gewoon voor uit. De hoofdstukken uit Bang voor de bal worden bijna allemaal ingeleid door citaten uit een meer of minder symfonisch rocknummer. Het geeft een wat epische sfeer aan zijn derde Nederlandstalige (Bruinja schrijft ook in het Fries) bundel. De dichter werkt inderdaad verhalend, soms zelfs bezwerend. Als hij het heeft over je veilig proberen te voelen, bijvoorbeeld. Of over controledwang, in een hilarisch hoofdstuk over een hondenvereniging. 'Vroeger schreef ik gedichten over mijn vader en moeder / over opa's en oma's met een rustiek en pijnlijk verleden'. Inmiddels gaat het over Bruinja's eigen tijdperk. Hij monteert beelden en stemmingen aan elkaar. Aards wordt hij als het over de liefde gaat: 'mijn vrouw houdt mijn week oude nichtje op haar schoot / en ik raak er niet op uitgekeken hoe goed het haar staat'.

Bron: La Vie en Rose, maart/april 2007

Het valt niet mee!

door Hanz Mirck

Het valt niet mee, een recensie schrijven over een bundel van Bruinja. Ik nam het me voor en had er zin in, ben er enthousiast over. Maar kan ik in 300 woorden zeggen waarom? Had Bruinja daar geen rekening mee kunnen houden toe hij, om een klein voorbeeldje te noemen, het gedicht ‘specialist op het gebied van kozijnen' schreef?

‘Het regent en de specialist op het gebied van kozijnen zegt / dat het aan het werk van zijn mannen niet kan liggen / [...] vroeger schreef ik gedichten over mijn vader en moeder [...] nu luister ik naar mijn buurman [...] ik weet het // er liggen betekenissen op de loer / die dit gedicht kunen bederven [...] maar mijn vrouw houdt haar week oude nichtje op haar schoot [...]we bespreken waar we dan zelf moeten gaan slapen stiekem [...] kijk ik naar het kindje dat niet in haar armen ligt / het ademt en beweegt / het is er bijna'.

De doorkijkjes die Bruinja ons voorschotelt bieden een vergezicht zover ons oog reikt. ‘de brug zien / en hem wegdenken', klinkt als Nachoem Wijnberg's ‘een vogel waar een vogel is uitgehaald en weer in is teruggezet' maar grappiger, droger, Fries-nuchter. Het glas is doorzichtig maar ook beschreven, zoals in het titelgedicht ‘Bang voor de bal door het winkelraam' waar de ruit is vlakken is ingedeeld waar ‘bang voor de bal' een voetballer is en tegelijk de angst voor breken van het glas, een doorbraak naar het eindeloze.

Verder kom ik niet met mijn hopeloos eenduidige recensentenvocabulaire. Bruinja daarentegen schrijft prachtige muzikale en veelbetekende dingen, waarin altijd zijn gedrevenheid doorklinkt: ‘ik moet erlangs / terwijl cor vertelt over zijn vriendin [...] ik heb winkels afgezocht om mijn hoofd door zijn trui te kunnen steken [...] ik mag de tel niet kwijtraken / ik moet erlangs'. Het past mij ruim baan te maken voor Bruinja.

Bron: Krakatau, nr 43, 2007

't Kind dat niet in haar armen ligt; De verwondering in de poëzie van Tsead Bruinja

door Piet Gerbrandy

Saskia zou weleens kunnen uitgroeien tot de nieuwe Tineke. Al meer dan een halve eeuw bezingt Leo Vroman zijn geliefde op een ogenschijnlijk zo onbevangen wijze, dat de lezer zich opgenomen denkt in de intimiteit tussen de dichter en zijn Muze. Catullus richtte zich publiekelijk tot Lesbia, Huygens tot zijn 'Sterre', Ter Balkt droeg menig gedicht op aan 'W.W.', maar geen dichter ging in zijn openheid zo ver als Vroman.

Getuigt dat van compromisloze eerlijkheid en authenticiteit, of is het een literaire truc? Die vraag dringt zich op bij lezing van de nieuwe bundel van Tsead Bruinja, die drie ontroerend verliefde gedichten opdraagt 'aan mijn vrouw Saskia'.

Het laatste gedicht van de bundel, waarin de dichter op een dakterras zit te lezen, eindigt met de woorden: 'mijn vrouw slaapt'. Tijdens een optreden merkte Bruinja vorig jaar op dat Saskia zich beklaagd had over het feit dat ze in zijn gedichten altijd sliep. De klacht heeft effect gehad:

op mijn laptop op de keukentafel
van het vakantiehuisje maakt
elvis zijn comeback

ik zal eens schrijven dat je niet slaapt

Het gedicht kabbelt schijnbaar achteloos voort, in een fragmentarische stijl die enigszins aan Martin Reints herinnert. Gedachten aan de geliefde versmelten met beelden van Elvis, het interieur van het huisje en flarden van het wereldnieuws: 'olie winnen uit de teerzanden/ stond er in de krant/ vanmiddag'. Na een witregel vervolgt de dichter melancholisch:

toen je niet sliep
en de wind het gelui van de klok
meenam naar een ander dorp
op dezelfde heuvel

ik zal er niet zijn als je sterft
iemand anders zal je hand vasthouden

Vanwaar die aandacht voor slaap? Bruinja is een dichter die ontspannen, ontvankelijke poëzie wil schrijven. Het is de kunst in een bewustzijnstoestand te geraken die je in staat stelt je over te geven aan wat zich voordoet, zonder direct in te grijpen met verklaringen, categorisering en uitsluiting, oordelen en plannen. Deze dichter is niet iemand die knopen doorhakt. Hij verwondert zich over de onnavolgbare windingen en laat ze liever intact.

Tegelijkertijd staat Bruinja midden in de wereld, die hij niet alleen geamuseerd, maar ook met zorg beschouwt. Zo biedt een van de gedichten een cultuurhistorische visie op het ontstaan van samenlevingen, oorlog en xenofobie: 'voordat men praten kon, werd er gezongen en omdat die zang handig bleek om te onthouden uit welke boom men het beste een goeie/ knuppel kon maken, bleef men zingen.// of: het zingen zelf bleek belangrijker dan de tekst, daarom bleef men zingen.// het hanteren van knuppels bleek belangrijker dan het praten over de knuppels.' Poëzie en agressie gaan gelijk op.

Bruinja laat zich inspireren door de wereldgeschiedenis. In twee gedichten wordt een ontluisterend beeld van Henry Kissinger geschetst: 'vier henry's liggen strak in het pak met hun buik/ op een stoel door de lucht te zwemmen'. Maar deze poëzie reageert ook verbazingwekkend snel op de actualiteit, want in 'Promodag van de hondenclub', waarin onder meer 'drie prominenten uit het hondenwereldje' figureren, lezen we ineens: 'dion graus van beesten met dion (...) kwam en deelde flyers uit/ voor een nieuwe rechtse partij'. Het gedicht wordt gevolgd door het verslag van een treurig uitstapje ('hij had de hele dag bij de infostand staan pimpelen') en een readymade over hondenrassen: 'deze kenner kan u inlichtingen geven omtrent raskenmerken'. Het pijnlijke is dat dit fragment de titel 'Sons & daughters' draagt. Impliceert voortplanting niet altijd zorgvuldige teeltkeuze? Zijn we eigenlijk allemaal diep in ons hart racistisch?

Dat Bruinja zich afvraagt of je in het huidige tijdsgewricht kinderen op de wereld moet zetten, blijkt uit verscheidene verwijzingen naar vaderschap. Sommige strofen zijn van een dermate kwetsbare tederheid, dat de lezer zich blozend afvraagt of hij zijn blik niet moet afwenden: 'maar mijn vrouw houdt mijn week oude nichtje op haar schoot/ en ik raak er niet op uitgekeken hoe het haar staat// we bespreken hoe het moet met de werkkamer/ hoe en waar we dan zelf moeten gaan slapen'. Het gedicht eindigt zo:

stiekem terwijl we al lang over iets anders praten
kijk ik naar het kindje dat niet in haar armen ligt

het ademt en het beweegt
het is er bijna

Heel poëzieminnend Nederland zit zich het komend jaar af te vragen: wordt het een jongen of een meisje? Slaap wel, Saskia. Piet Gerbrandy

Bron: De Volkskrant, 23-02-2007

De werkelijkheid bezweren

door Remco Ekkers

Is Tsead Bruinja voor de Randstad-provincialen (zij verlaten immers zelden hun provincie en spreken alleen huiverend over het Hoge Noorden) een exotische figuur? De boerenjongen die eerst opgroeit in het onvoorstelbaar lege en nachtelijk donkere landschap van Rinsumageest en later als puber in Kollum en die ondanks de dorpse omgeving veel weet van de muziek van zijn generatie en die dan ook nog als nerd een progressieve en geavanceerde smaak blijkt te hebben - moet zo'n jongen niet op hun verbeelding werken?

Na zijn studie Engels in Groningen, die hij al gauw verving voor het organiseren van dichtersbijeenkomsten, het optreden met en publiceren van Friese en Nederlandse poëzie, gaat hij in Amsterdam wonen en blijkt daar wonderwel zijn plek te vinden. Enerzijds een Einzelgänger, anderzijds een krachtige en zelfbewuste organisator, enerzijds charmant, anderzijds een Draufgänger. Is dat het geheim van het succes van de dichter? De juiste man op de juiste plaats op het juiste moment? Hij kan weergaloos goed netwerken. Als hij ergens optreedt, weet via een piramide-actie op internet iedere geïnteresseerde het binnen een paar dagen.

Er moet meer zijn. Zijn gedichten hebben de kwaliteit die bij zijn positie past. In zijn nieuwe bundel 'Bang voor de bal' staan weer vele soorten gedichten: felle, tedere, politieke, droog-humoristische en treffende ready-mades, en altijd gekenmerkt door sprongen.

Een teder voorbeeld,het tweede deel van specialist op het gebied van kozijnen:

ik weet het

er liggen betekenissen op de loer
die dit gedicht kunnen bederven

ergens zingt iemand

kom niet samen
kom niet samen

drijf een wig

maar mijn vrouw houdt mijn week oude nichtje op haar schoot
en ik raak er niet op uitgekeken hoe goed het haar staat

we bespreken hoe het moet met de werkkamer
hoe en waar we zelf dan moeten gaan slapen

een zucht en het kind verdwijnt uit onze gedachten
we slaan een hoek om en zoeken een goed restaurant

stiekem terwijl we al lang over iets anders praten
kijk ik naar het kindje dat niet in haar armen ligt

het ademt en het beweegt
het is er bijna

Welke betekenissen zouden dit gedicht kunnen bederven? Misschien moet je dat niet expliciet maken, omdat het dan sentimenteel wordt.

De dichter houdt niet van overbodigheid, hij wil niet alles uit leggen. De lezer moet maar met hem meespringen. Hij houdt wel van prikkelende vragen of observaties en het is dan ook geen toeval dat een aantal gedichten begint met een motto van F.van Dixhoorn, de dichter van de ultra korte regeltjes: 'Wat is lekker / bij wat'. Daar kun je een wereld bij verzinnen en dat is denk ik ook wat Tsead Bruinja van ons wil. De lezer moet aan het werk met zijn' teksten.

De titel van de bundel, 'Bang voor de bal', lijkt in het titelgedicht te gaan werken als eigennaam. Wie is er aan de deur? Bang-voor-de-bal. En die persoon is iemand die wel bang is, maar er op afgaat. Een stap verder en je denkt dat het een naam is voor de dichter, als je je maar goed realiseert dat het schrijven van gedichten voor hem een manier is om zijn angst voor de werkelijkheid te bezweren.

Bron: Leeuwarder Courant, 16-02-2007

terug naar boven

Gevoel op afstand houden

door Wilma van den Akker

Dichter en criticus Piet Gerbrandy zei in een interview in Awater (zomer 2005) onder andere: 'Een dichter moet iets te vertellen hebben' en: 'Als het niet gaat over hoe ingewikkeld het leven is, hoeft het voor mij niet.' Dat is natuurlijk maar één mening over poëzie, maar wel een mening waarin ik mij kan vinden. Poëzie die raakt, daar schemert de worsteling doorheen, die roept beelden en gedachten op, waar de lezer zelf nog een tijdje op kan 'kauwen', zonder dat er meteen een pasklaar antwoord op een grote vraag uit rolt. Een andere mogelijkheid is dat het spel met klank en taal zo virtuoos is, dat inhoud en betekenis minder belangrijk worden. Dan valt er op een ander niveau te genieten.

Tsead Bruinja's taalgebruik is niet uitzonderlijk virtuoos, daar moet hij het niet van hebben. Hij schrijft ook in het Fries, daar ligt dat misschien anders, maar het is mij niet gegeven om daar een uitspraak over te doen. In zijn nieuwste bundel Bang voor de bal, die in het Nederlands werd uitgegeven, trof ik vooral observaties en bespiegelingen. Bruinja denkt veel:

(fragment)

denk aan helden in films
hoe je ze niet in een mens
bij elkaar kunt brengen

denk aan hoe een kalf
sabbelt op je vingers
en het slobberen veraf klinkt

(uit: 'Huis aan de kade')

In het gedicht 'Graat' is sprake van wegdenken, weg denken en bedenken. Het komt mij voor dat Bruinja door middel van denken en dichten gevoelens op afstand probeert te houden. Meestal dan, want het (nog) niet bestaande kindje in 'Specialist op het gebied van kozijnen' roept welhaast sentimentele gevoelens op.

(fragment)

stiekem terwijl we al lang over iets anders praten
kijk ik naar het kindje dat niet in haar armen ligt

het ademt en het beweegt
het is er bijna

Maar in het gedicht waaraan de bundel zijn titel ontleende, 'Bang voor de bal door het winkelraam', zegt de dichter: hij dirigeert / zijn angst / naar een deur / verderop. En dat lijkt hij vaak te doen. Hij heeft het afstandelijk over 'mijn huisgenoot' en 'mijn vrouw' en trekt denkbeeldige, beschermende cirkels, bijvoorbeeld in:

een kring van snippers ligt
als een papieren grens om hen heen
te wachten op de wind

(uit: 'Waakhonden')

Humor dan? Dat is ook een manier om te raken, maar:

(fragment)

zo waren er drie prominenten uit het hondenwereldje

geert de bolster gedragstherapeut bekend van vinger aan de poot op vtm
ann de graaf instructeur dog frisbee
en mia van den bulcke van friendly with dogs

(uit: 'Promogdag van de hondenclub')

doet de mondhoeken slechts flauwtjes opkrullen. Dan lees ik toch liever 'Een benauwde dag', dat als volgt begint:

de grond wordt op de aarde
gedrukt als een boodschap
op het hart

de lucht achter de bomen
loopt vast

(…)

Hier slaagt Bruinja erin om een beklemmend gevoel op te roepen. Dat mag hij vaker doen, wat mij betreft, het gevoel wat dichterbij laten komen. Al kan hij er niet altijd de vinger op leggen, want dat is niet nodig om geraakt te worden door poëzie.

SCHAMPSCHOT

net niet spook niet geest in eigen mysterie
net iets gevoeld waar ik nu geen vinger op kan leggen
geen spook wel naam en merk maar vergeten
net nog rook

nat lam dat in een muffe kamer
zijn dagen turft pent

er is daadwerkelijk groei zonder lijden
(…)

Zou het werkelijk? Of is dat wat de dichter graag wenst: groeien zonder pijn, zonder akelige gevoelens, zoals angst?

Bron: http://meander.italics.net/recensies/recensie.php?txt=3244, februari, 2007

Een heldere mix is van nostalgie, autobiografische elementen en vernuftige taalvondsten

door Ronnie Terpstra van Boekhandel van der Velde te Leeuwarden

vader die niet goed kon melken vroeg op en droeg kalm
zijn arbeiders op wat te doen eindeloos was zijn vindingrijkheid zijn machine
kon tegelijk klappen en rooien totdat mijn tere en bleke zus
is na haar brandwonden rustiger geworden en het zou een gemiste kans zijn
de subtiele verschuivingen in haar karakter ongebruikt en onbenut te laten
men wil het pand tijdens de brand zien niet het krot erna

(fragment uit: KOPPELBAAS)

Een gespreide hand drukt tegen een door regen vochtig geworden raam. Dichtbij en toch ver weg. Deze afbeelding siert de nieuwe bundel van Tsead Bruinja; Bang voor de bal. Nog geen woord heb je gelezen maar de toon is gezet. Prachtige bundel waarin 44 gedichten in 6 clusters zijn onderverdeeld. Alle titels zijn met kapitalen geschreven maar de gedichten zelf bevatten geen hoofdletters. Hierdoor wordt je gedwongen, vooral bij de stukken met lange regels, elk woord te wegen om de context te vangen. Gevolg? Intens leesgedrag met prettige bijwerkingen.

Ik ga me niet wagen aan het duiden van de inhoud, want Bruinja zelf schrijft op pagina 13: er liggen betekenissen op de loer/die dit gedicht kunnen bederven . Wat ik wel kan zeggen is dat deze bundel een heldere mix is van nostalgie, autobiografische elementen en vernuftige taalvondsten.

Nog even terug naar de foto op het omslag. Al die druppels glijden naar beneden en vormen weer een geheel. Net zoals de gedichten in deze bundel.

de componist op de camping werkt aan zijn vakantie
hij dirigeert zijn angst naar een deur verderop

Bron: http://www.boekhandelvandervelde.nl/

Bang voor de bal

door Fleur Speet

Tsead Bruinja maakt furore. Eerst in het Fries, nu in het Nederlands. Ieder gedicht lijkt een miniroman, waar bijna steeds de wind van het platteland doorheen waait. Fris gras, daarnaar ruikt deze bundel. Bruinja gaat het experiment aan, gebruikt een winkelraam als letterlijk kader, zet muziekteksten in of ironiseert een vacature. Maar hij doet dit alles op een volstrekt volwassen, beheerste manier. Alsof hij is thuisgekomen in zijn eigen poëzie. Met prachtige oneliners als: ‘ik lig onder mijn vrouw te zwoegen als een man van karton'.

Bron: Het Financieele Dagblad, 27-01-2007

Boek van de week - Tsead Bruinja, Bang voor de bal

door Karien Hilbers, eigenaar Eerste Bergensche Boekhandel

Op 9 januari 2007 verscheen de nieuwe bundel van de Fries/Nederlandse dichter Tsead Bruinja, Bang voor de bal . Zijn derde Nederlandse - hij schreef ook vier Friese bundels - en wat mij betreft is deze nog weer mooier dan de vorige.

Niet dat na lezing alles glashelder is, er blijven genoeg raadsels over. Maar een duidelijke boodschap is ook niet wat de dichter beoogt: Ik weet het / er liggen betekenissen op de loer / die dit gedicht kunnen bederven , schrijft hij in het gedicht Specialist op het gebied van kozijnen . De betekenis bevindt zich daarom net om de hoek, steeds als je meent haar te kunnen grijpen, ontglipt ze je. Dat neemt niet weg dat er veel te beleven en te genieten valt. Humor, maar ook ontroering en zelfs romantiek is deze poëzie niet vreemd. In het gedicht In de duinen zegt de dichter: ik vraag het publiek of ze een romantisch / of een geëngageerd gedicht willen horen en even later: iemand roept / romantisch. Een voorbeeld van een indrukwekkend romantisch gedicht is Herhaald verzoek . Ik citeer de mooie slotregels:

en ik heb de meest waardeloze knieën // en ik vraag je // elke ochtend dat jij je ogen opendoet / om de wereld nieuw te maken // vraag ik je weer

Deze poëzie ontroert, verfrist, verwart, irriteert en maakt je aan het lachen. Het is een persoonlijke bundel, in die zin dat de dichter zijn stof haalt uit zijn directe omgeving, de dingen die hem bezighouden. En daarmee zijn Bruinja's gedichten net zo divers als hij zelf. Een dag in de duinen bij Egmond, Henry Kissinger, de ziekte van Alzheimer, een hotelbad, waakhonden en beveiliging, Oprah, vader, vrouw, kind, liefde en dood. Regelmatig haken de afzonderlijke gedichten op elkaar in, doordat de slotregels van het ene gedicht aansluiten op de beginregels van het volgende, of omdat woorden en beelden zich herhalen. Ook de vorm van deze poëzie is grillig. Er zijn korte en lange gedichten, sommige zijn bijna prozastukjes, soms zijn ze klankrijk en zangerig, andere klinken als spreektaal en zijn anekdotisch en soms lijken ze door ritme en herhaling wel songteksten. Maar altijd is de toon oprecht en geloofwaardig. Heel spaarzaam gaat Bruinja om met komma's en punten, waardoor je als lezer wel eens twijfelt aan wat de juiste lezing is. Dat wordt overigens verduidelijkt door zijn fantastische voordracht. Op zijn website ( www.tseadbruinja.nl ) is de poëzie van Tsead Bruinja te lezen en te beluisteren, zowel met als zonder muziek en een enkele keer met beeld.

Laat deze dichter nog maar veel meer breken en bouwen aan zijn universum:

daarom knuppel in het hok
knuppel naast de klok

pistool onder het kussen

beter gereedschap
huizen afbreken

hier begint een lied

(Bron: Noord-Hollands Dagblad, 02-02-2007)

Gedichten te koop

door Edwin Fagel

Wie bang is voor de bal, staat langs de kantlijn. Die is het sukkeltje, die telt niet mee. Wie bang is voor de bal en toch mee wil doen, moet zijn angst overwinnen. De derde Nederlandstalige bundel van Tsead Bruinja heet niet voor niets Bang voor de bal . Het titelgedicht ‘Bang voor de bal door het winkelraam' beschrijft op een associatieve manier hoe de angst wordt overwonnen.

De regels bevinden zich in een aantal rechthoeken, en de angst is gepersonifieerd:

met wie/met bang voor de bal

Per vlak, lijkt het, wordt een stadium doorlopen, met de angst als beginpunt:

vanaf het einde van deze straat
kruipt onder de stenen door
aan een zijden draadje
mijn zin om te spelen

via een componist die zijn angst naar een deur verderop dirigeert, tot aan ‘bang voor de bal' die opstaat:

krulspelden stoppelvelden mollenhopen dauw
bang voor de bal schopt

(p. 16)

Ik ben geneigd de eigenaardige typografie uit te leggen als een letterlijke uitbeelding van een winkelraam, een etalage wellicht: het overwinnen van de angst vindt op deze manier in alle openbaarheid plaats en wordt tegelijkertijd te koop aangeboden. Een vrij accurate omschrijving van de bezigheden van een dichter.

Sinds Tsead Bruinja in 2000 debuteerde met de Friestalige bundel De wizers yn it read/ De wijzers in het rood , volgde bijna per jaar een nieuwe bundel; zijn Nederlandstalige debuut Dat het zo hoorde verscheen in 2003, in 2004 gevolgd door Batterij . Verder maakte hij naam als performer, bloemlezer en recensent. De dichter Bruinja is te typeren als een dichter die regelmatig zeer sterk uit de hoek komt, met ‘evergreens' als ‘ik zei ik zie de roos als wrak in aanbouw' of de fraaie titel ‘gras dat alvast lacht' (waar ook een fraai gedicht bij hoort). Maar deze sterke momenten werden vaak afgewisseld met zwakke regels, niet goed uitgewerkte beelden, gemakzuchtige woordkeuzes, kortom, met gedichten die sterk de indruk maakten nog niet af te zijn. In Bang voor de bal toont Bruinja aan als dichter gerijpt te zijn: de bundel bevat in tegenstelling tot de voorgangers geen ‘halve' gedichten.

Opvallend aan de bundel is met name de gevarieerdheid ervan. Bruinja schrijft lange, verhalende gedichten, waarbij de dichter onbekommerd aan de praat raakt:

tijdens het voorlezen in de duinen wordt elly de waard
na afloop van haar voordracht door een opdringerige grijsaard
met een oranje rugzak waarop ravetechno gedrukt staat gevraagd
of zij elly de waard ook kent en of er ooit nog een jaarbrief
van het chr. j. van geel genootschap zal verschijnen

(Uit: ‘In de duinen', p. 52-53)

Maar net zo goed schrijft Bruinja korte, staccato regels waar het hele verhaal in wordt samengebald:

de lucht achter de bomen
loopt vast

(Uit: ‘Een benauwde dag', p. 60)

Soms zelfs wordt de regel gereduceerd tot een aantal kreten:

geplaatst door grom…snavel
10:34 ::er zijn twee reacties :: meezingen

(Uit: ‘Pelikanenbek', p. 21-22)

Bruinja is soms op het sentimentele af lyrisch:

maar mijn vrouw houdt mijn week oude nichtje op haar schoot
en ik raak er niet op uitgekeken hoe goed het haar staat

(Uit: ‘Specialist op het gebied van kozijnen', p. 12-13)

Maar net zo goed schrijft hij cynische regels over Henry Kissinger:

hij kent zeker twintigduizend man
die zijn sprookjesboek nooit zullen lezen

die van die en die en die en die
die de rails die zijn grootvader legde
nooit meer zal kussen

wiens huid weg te rotten ligt
in het land van de spleetoog bijvoorbeeld

(Uit: ‘Een sinaasappel voor Henry', p. 38)

En dan laat ik de quasi-zakelijke gedichten nog buiten beschouwing, waarin bijvoorbeeld de promodag van de hondenclub wordt geëvalueerd.

Deze veelheid aan registers is de kracht van Bruinja, die in deze nieuwe bundel sterker dan tevoren tot uiting komt. De bundel vereist dan ook verschillende manieren van lezen. Dat kan niet anders, de meer verhalende gedichten vereisen nu eenmaal een andere leeshouding dan de gedichten waarbij het de dichter vooral te doen is om de verschillende beelden te laten wringen. Maar de ‘talige' gedichten, waarbij het de dichter met name gaat om het spel met klanken en betekenissen (en waarbij soms de samenhang van de woorden in een regel niet logisch is) vereist weer een ander oog van de lezer.

Deze virtuositeit is wat deze bundel zo goed maakt. Keerzijde daarvan is dat de bundel als geheel richting mist. In het bonte geheel van geëngageerde, romantische, speelse, ironische, cynische en uitbundige gedichten is het moeilijk te onderscheiden wat waarbij hoort, waar het de dichter ernst is en waar je zijn beweringen met een korreltje zout moet nemen. Wat bedoelt hij bijvoorbeeld met zijn opmerking over Dion Graus van de Partij voor de Vrijheid, wat doet Oprah Winfrey in deze bundel en vanwaar de felle aanval op Henry Kissinger, terwijl een aanval op zijn opvolgers wellicht meer voor de hand zou liggen?

Maar dat kan niet anders bij een dichter als Bruinja. Bang voor de bal is te zien als een primair verslag dat de dichter doet van zijn leven, zijn indrukken van de buitenwereld en zijn reactie daar op. Met alle (stemmings)wisselingen kon dit niet anders dan een barokke bundel worden, waarin de lezer op de voet kan volgen hoe de dichter de buitenwereld ervaart. Hij reageert niet altijd even beredeneerd, integendeel, en hij weet ook niet hoe het allemaal beter zou moeten. Maar hij doet minutieus verslag van de manier waarop hij de beangstigende buitenwereld probeert te bedwingen. En dit alles doet hij in alle openbaarheid en biedt hij vervolgens te koop aan. We mogen ons er gelukkig om prijzen.

bron: www.derecensent.nl

Specialist in kozijnen

Door Henk Blanken

N et een oude buizenradio, die poëzie van Tsead Bruinja. Groenig verlichte schaal, schuifje dat opzij draait langs onbestemde plaatsen, gekraak en af en toe een zin. Op zichzelf niet onbegrijpelijk, maar naast elkaar gezet krijgen die losse woorden iets betoverends.

Bang voor de bal is de derde Nederlandstalige bundel van Bruinja. Een tikje vreemde poëzie is het, ogenschijnlijk lukraak associërend. Zin voor zin helder, maar als compleet gedicht raadselachtig: waar hééft-ie het over? Bij elkaar een bundel waarvan je hooguit min of meer kunt zeggen wat het onderwerp is.

Dat is niet erg. Bruinja is met zijn verhaaltjes tegelijk heel precies. Hij weet wat het effect is van zijn zappende poëzie. Het ontregelt, roept beelden op die niet bij elkaar horen, morrelt aan wat we weten. En dat werkt omdat Bruinja een vakman is.

Hij heeft een feilloos gevoel voor treffende associaties: ”dan stopt de plaat / alle ingewanden / vallen uit het lied”. Geen idee wat hij er precies mee bedoelt, maar des te meer 'voel' je wat er allicht gezegd moest worden.

Neem dit curieuze begin: ”iemand sprak hem aan en de aap lachte minzaam voordat hij / iets terugzei minzaam alsof hij een marmot aan fred oster gaf”. Het laat zien hoe achteloos Bruinja spreektaal gebruikt, hoe hij komma's weglaat om de lezer te laten struikelen over twee betekenissen, en hoe muzikaal hij is.

Bruinja heeft eens gezegd dat het belangrijk is dat zijn poëzie gaat zingen. Dat lees je dan ook. Misschien komt dat van het Fries, zijn eerste taal, de taal waarin men hem het liefst hoort voorlezen – voor wie geen Fries is, zangerige raadseltaal.

In deze bundel is Bruinja wereldser dan voorheen. Hij noemt het ergens prettig omslachtig ”specialist op het gebied van kozijnen”, de vakman die aan het raamwerk tussen 'binnen' en buiten' sleutelt. In zijn gedichten komt Oprah voor, een aanslag in Israël, Bill Gates, Dion Graus, en ook een paar lekker lelijke woorden als ledenwerving en bedrijfswagen.

Vaak leidt dat tot lelijke geëngageerde gedichten, maar niet hier. Omdat het niet opdringerig is, en Bruinja op straat gevonden taal (”in sommige winkels lijkt het altijd opruiming”) onbekommerd naast poëtisch idioom zet: ”ze ziet me/en mijn hart begint te knielen”.

Bruinja is een van de opvallendste dichters van een generatie waartoe ook pakweg Menno Wigman, Vrouwkje Tuinman, Mark Boog en Albertina Soepboer behoren. Een volstrekt eigen geluid en zo geraffineerd dat je na de laatste regel – ”mijn vrouw slaapt”; dus dáár ging het eigenlijk over – denkt dat er een illusionist aan het werk was.

bron: Dagblad van het Noorden, 19-01-2007

Over Dat het zo hoorde:

De kortademigheid, het gebrek aan interpunctie, de gewaagdheid van zinnen die door elkaar lopen, dat alles verwart gedicht en lezer. Het zet je op een ander spoor. Bruinja's gedichten lijken een beetje op de gebroken verhalen van Dirk van Bastelaere en Peter Holvoet-Hanssen: ze zitten tussen proza en poëzie in en scheppen zo een nieuw universum. Een gedicht als 'Ramsoep met stootgarnalen' begint met 'knuffelstreken branden gaten door zolders/ zoals sigaretten vallen door strak pantystof'. Dat prikkelt de geest. (Fleur Speet, NRC , 7-12-2001)

...Ook op papier blijven zijn gedichten moeiteloos overeind. Hij legt zich niet op één vorm vast. Er zijn lange prozagedichten en korte lyrische zangen. Zijn techniek zinnen ineen te schroeven door de weglating van interpunctie bewerkt zo steeds een ander effect. Bruinja onderzoekt tot hoever hij met associatiesprongen en -breuken gaan kan, zonder de samenhang verloren te laten gaan. Hij kan zich daardoor zelfs liefdespoëzie veroorloven. Dat is niet veel beginnende dichters gegeven. Bij zijn waagstukken durft hij te verliezen. Dat maakt hem een interessant dichter die nu al naar zijn volgende bundel doet uitzien. (Hans Groenewegen - Informatie voor de bibliotheken, 2003)

...Deze stem... daagt de lezer uit met vurig taalgebruik. Hierin is iemand aan het woord die gehoord wil worden, die wil analyseren, en daarin soms op een prettige manier verstrikt raakt. (Maria Barnas, De Groene Amsterdammer, 2004)

...Dit gedicht 'Appels kopen' staat in de bundel Dat het zo hoorde , het Nederlandstalige debuut van de jonge Friese dichter Tsead Bruinja. Het is een goed gedicht en een goed debuut. Het is knap hoe Bruinja veel weet te suggereren in enkele raak geformuleerde verzen. (Ilja Pfeijffer, NRC, 2003)

...Tsead Bruinja is een romanticus in de traditie van Heine, Haverschmidt en Slauerhoff, want de sprekers in zijn gedichten zijn permanent ontheemd, onfortuinlijk verliefd, bezeten van doodsdrift en onstilbare verlangens... Hoewel niet alle gedichten in Dat het zo hoorde volledig overtuigen, heeft Bruinja een eigen stijl die de lezer meesleept en inpakt. (Piet Gerbrandy, De Volkskrant, 2003)

...Shock and awe – dat is de techniek, zou je kunnen zeggen, die Bruinja in zijn poëzie hanteert: krachtige, met betekenis overladen gedichten, waarin de dichter zich wars betoont van idealistische of romantische opvattingen over ‘schoonheid' of ‘poëzie' – gedichten die de lezer direct moeten raken en beduusd moeten achterlaten. (Gaston Franssen in De Moanne, 2005)

...De poëzie van Tsead Bruinja draagt duidelijk de sporen van het televisietijdperk. In sommige gedichten lijkt er zonder weinig systeem van de ene naar de andere scène gezapt te worden, zodat het niet goed mogelijk is een samenhangend verhaal te reconstrueren, toch zijn de toon en de sfeer meestal consistent. Bovendien is de kwaliteit van de afzonderlijke fragmenten over het algemeen van dien aard dat je geen behoefte krijgt het apparaat uit te zetten. En als je de hele avond hebt uitgezeten, van de eerste tot en met de laatste bladzijde, blijk je toch een heel levensverhaal gevolgd te hebben. (Piet Gerbrandy in de Volkskrant, 2004)

...Bruinja is ook een slag minder braaf dan zijn generatiegenoten. Wie in de titel van het Nederlandse debuut van deze Friese dichter ( Dat het zo hoorde , 2003) ironie herkent, zit op het goede spoor: Bruinja trekt zich van conventies niet veel aan en hij weerstaat de verleiding het zijn lezer al te gemakkelijk te maken. Zo moeten we de punten en komma's er bij Bruinja's interpunctieloze poëzie zelf bij denken, met alle ambiguïteiten van dien. Hij is een dichter die zingt, bijvoorbeeld in zijn vele herhalingen die nooit écht herhalingen zijn, maar onnadrukkelijke verschuivingen van betekenis. De angry young man Bruinja is geen pleaser. Hij wil beangstigend en gevaarlijk zijn. (Thomas Vaessens in het Financieel Dagblad, 2004)

Dichterlijk elan is de laatste associatie die ik aan Friesland en Groningen verbinden zou. Toch blijken juist deze provincies de bron van een nieuwe poëtische vuurslag. Sinds een jaar of vijf presenteren Utjouwerij (uitgeverij) Bornmeer in Ljouwert (Leeuwarden) en Passage in Groningen een jonge generatie dichters. Woorddrift en durf zijn hun drijfveren. De kracht daarvan is ook de Randstad niet ontgaan; de topdrie van het hoge noorden - Wouter Godijn, Tsead Bruinja en Albertina Soepboer... Wouter Godijn en Tsead Bruinja hebben veel gemeen. Beiden hebben een voorkeur voor grillig taalgebruik, en beiden hanteren een navenant idioom. Maar er zijn ook grote verschillen: Godijn is de filosoof van het tweetal, Bruinja de lyricus. Onderbreekt de eerste zijn poëtisch machtsvertoon met onverwachte momenten van introspectie, Bruinja gaat nog verder inwaarts. Alle uitbundigheid ten spijt, blijkt hij toch bovenal een introverte zanger...Waar het verlangen daarnaar of het onvervulde ervan ter sprake komt, toont Bruinja zich zachtmoedig tot kwetsbaar, en dan is hij op z'n best. (Arie van den Berg, NRC, 2004)

Over Gers dat alfêst laket / Gras dat alvast lacht:

'Het ADHD van de grote stad is ver weg, het kabaal van beelden en genres is ingewisseld voor een open, muzikale en vooral aardse lyriek die - dat kan nu alvast worden gezegd - enkele van de mooiste liefdesverzen heeft opgeleverd die ik de laatste jaren in het Fries mocht lezen.' - Abe de Vries op de Friese literaire website Farsk, 2005

'Deze vierde, mooi vormgegeven, Friese bundel van Bruinja, die ook in het Nederlands dicht, bevestigt zijn reputatie als dichter. De gedichten worden via doordacht gebruikte herhalingen, alliteraties, assonanties en door het ritme uiterst leesbaar en verklaren waarom Bruinja een regelmatige gast is bij poëzieoptredens.' - Jelle van der Meulen - Informatie voor de bibliotheken, 2006