Joop Boomsma oer 'De man dy't rinne moat'

Begjin ferline jier lies Tsead Bruinja yn Theater Romein yn Ljouwert teksten foar. Yn `e mande mei Albertina Soepboer. Om bar in stikje. Ik harke mei niget, benammen nei Bruinja: in moaie stim hearde ik, in stim dy't ta sokke foarlêzerij wend is. Jo waarden suver meinommen op it ritme fan de klanken. Om it sa mar ris te sizzen. Wat der lêzen waard, heacht my net mear. Wol dat ik it noflik f6un om der nei te harkjen. In moanne as wat lyn seach ik Bruinja yn in omrop Fryslân-dokumintêre. In dichter dy't fan foarlêzen hâldt, dy't syn teksten in eigen ritme jout, op de krekte plakken efkes ho hâldt, himsels werhellet, soms mei syn eigen wurden op `e rin giet. Wer fûn ik dat moai. En wer moast ik tinke oan dy oare performer-dichter Tsjêbbe Hettinga. Jo ha ornaris gjin aan wat dy man oan teksten sprekt, wêr't er it oer hat, mar dy stim, dat ritme, dy alliteraasjes en assonânsjes, dy show!

Mar der is in ferskil. As ik de teksten fan Hettinga ûnder eagen krij, dan stiet dêr poëzij. Dan haw ik syn stim net mear nedich. Dan binne it mei soarch komponearre fersen dy't ik lês. Literatuer dus. Foar `t measte. By Bruinja is dat oars. Syn fersen lykje foar in grut part skreaun te wêzen foar in harkjend publyk. Publyk dat yn rikkerige sealtsjes, faakt mei wat muzyk op de eftergrûn, niget hat oan de act. Of foar in publyk dat yn de krekte stimming brocht wurdt mei lûde, hjoeddeiske muzyk. Publyk yn alle gefallen dat benammen klanken konsumearret. Ek de stim as klank. Diel fan in gehiel.

Sokke fersen hawwe it dreech as jo se opskriuwe. En yn in bondel publisearje. Want dan hawwe jo net mei harkers, mar mei lêzers te krijen. En dy stroffelje oer brike bylden, oer sinnen dy't net ôfmakke wurde of oerrinne yn oare sinnen, oer op it each net-logise ôfbrekkings, oer in oerfloed fan adjektiven. En lêzers stroffelje ek oer printflaters. Benammen as it der in soad binne. In harker harket nei de tekst. In lêzer sjocht, lêst. Lêzers binne kritiser.

By it earste lêzen fan De man dy't rinne moat, Tsead Bruinja syn twadde Frysktalige dichtbondel, skipe ik daalk dat ûnbestimde gefoel fan immen dy't wol lêst, mar net rjocht wit wat er no krekt lêst. Jo fiele oan alles dat jo mei in dichter te krijen hawwe dy't wat te fertellen hat - en mear as ienris yn hiel poëtise taal -, mar it falt net ta en lis oan josels of oan in oar út wat. Nim no (side 12):

sy wennet yn in baarnend hûs
elke stoarm nimt in panne fan it dak
it is kâld har tosken klapperje
bûten betinkt ien nije ferkearsregels
fytst fierder in âld man
kranten om it liif bûn ûnder de klean
sy rint der út mei in koer fol wask
swarte lekkens swarte tekkens swart
sloop se sjocht de greiden baarne ek
it hat gjin doel en wês bûten
leaver werom nei de muorren
de dânsjende flammen op syn portret
post falt net frege troch de doar hellet
knisterjend de matte net har kat
springt by har op `e skurte mei in
plantaardich streakferlet jit sy noch
wat spiritus oer de foto-albums
faget de jiske fan `e bril en lêst
en lêst en lêst

Earste yndruk: prachtich suver surrealistys fers! Ik haw it mysels foarlêzen, letter. Noch moai. Mar doe't ik my kritys op de tekst smiet, heakke ik ôf. In kat mei in plantaardich streakferlet? En wat moat ik mei nije ferkearsregels yn dit fers? Bliuwt de post hingjen? Wa besoarget trouwens post yn in baarnend hûs? Sokke flauwe fragen komme yn jin op. Mar se komme wol. By in lêzer. Minder by in harker.

Steurend wurket ek de oerfloed oan eigenskipswurden dy't de dichter yn guon fersen brûkt. Faak binne se oerstallich: "foar't de nacht mei har tsjustere flústertekken komme kin..." Of bombastys: "slaafsk braaf hûntsje", "wite gearplakte fearren", "swarte sneinske pronkklean", emulgearre grize wolken" (side 13).

Mar sa it net allegear fansels. Ut en troch wit de dichter him yn te hâlden, komt er ta in kearn sûnder te fersûpen yn in wâld fan wurden. Ik skriuw as foarbyld it fers fan side 47 oer (mei dy taalflater):

Tsead Bruinja is in warber man . Kreatyf is er ek. En produktyf. Mar it liket der op - seker wat dizze bondel oanbelanget - dat er te min selskrityk hat, dat er te hastich syn fersen bondelet, te gau tefreden is mei it risseltaat, syn teksten. Dat is spitich. Want safolle jonge talinten hawwe wy net yn de Fryske poëzij. Ik werken yn Bruinja lykwols in befleine dichter mei eigen tema's. In dichter dy't wier wol al by steat is goede poëzij te meitsjen. Bewizen dêrfan binne der ek te finen yn De man dy't rinne moat. Mar te folle net.

De dichter sil kieze moatte. Fersen om foar te lêzen, yn selskeazen sfearen. Fersen om te lêzen, te bondeljen yn in útjefte. Yn dat lêste gefal sil er soarchfâldiger wêze moatte, kritiser benammen. (Trotwaer, juny 2002)