Verspreide columns
Column voor site van Harry Zevenbergen en Adriaan Bontebal, 2003
Drie Friestalige columns / stukken oorspronkelijk geschreven voor het online tijdschrift Kistwurk, 2002
Istanboel verlaten
Door Tsead Bruinja
Straat voor straat, wijk voor wijk, ik heb ieder hoekje van Istanboel gezien, van joden tot Abachazen, van Arabieren tot Mingreliërs ken ik inmiddels ieders hand. Eenmaal ben ik de stad uit gegaan, in de beurs van een geestelijke uit Edirne die naar Manisa onderweg was. Toen struikrovers ons de weg afsneden en 'Je geld of je leven!' riepen, verborg de arme eerwaarde ons haastig in zijn gat. Hier stonk het nog erger dan in de mond van die knoflookliefhebber en het was bijzonder oncomfortabel. Maar meteen daarna werd het allemaal nog verschrikkelijker, want de rovers riepen nu niet 'Je geld of je leven!' maar 'Je eer of je leven!' en maakten vervolgens een rij en een nummertje. Ik zal u niet beschrijven wat we in dat kleine gaatje uit hebben moeten staan. Vandaar dat ik er niets voor voel om Istanboel te verlaten!
Aan het woord is een vals osmaans muntstuk dat door Europeanen in omloop gebracht is. Misschien een tip voor Osama en de zijnen om op die manier onze economie te ondermijnen, gewoon tonnen valse euro's binnensmokkelen in Fort Europa. Wie kennis heeft, heeft macht en dat geld niet alleen voor de kennis voor het maken van atoombommen, waarvoor je tegenwoordig alleen nog maar het internet op hoeft. Voor muntterrorisme moet je niet het Net op, maar lees je lekker ouderwets een boek, in dit geval Orhan Pamuks geweldige roman Ik heet Karmozijn, daaruit komt namelijk bovenstaand fragment.
Ik lees het boek samen met mijn collega's Maria van Daalen, Daniël Dee en Karel ten Haaf voor het radioprogramma Radio Oeps op de Groningse lokale omroep. Sinds kort recenseren we elke week een recent verschenen bundel en een roman, wat resulteert in een heerlijk rommelige kakofonie van ideeën en mateloos geouwehoer.
Ik heet Karmozijn draait om het grote verschil in kunstvormen tussen de Westerse wereld en de Oosterse en speelt in 1591. Een gezant van de Sultan heeft deze overgehaald om een boek te maken met afbeeldingen die in de Westerse stijl zijn geschilderd. Tot dan toe worden persoonlijke stijl en zaken als perspectief gezien als godslastering en dus moet het boek in het geheim gemaakt worden. Wat volgt is moord, doodslaag en erotiek. Ik ben inmiddels halverwege dit heerlijke mengsel en zie de rest van mijn weekend geheel gespendeerd in het Oosten van de Middeleeuwen. Vandaar dat ik u beste Zevenbal lezer en mezelf niet langer zal en wil vervelen met mijn interpretatie van dit geheel. Het spijt me, maar ik voel er niets voor om Istanboel te verlaten!
Fijne zondag!
P.s. Dit boek zou eveneens niet misstaan in de boekenkast van VS' oppermalloot Bush, niet dat Irak en Turkije hetzelfde zijn, maar als Bush ook maar enig weet had of zich een beeld vormde van de rijke cultuur van het Oosten, dan zou zich wel tweemaal achter zijn ezelsoren krabben voor hij bommen en manschappen Irak instuurt.
P.s.s. uitgeverij de Arbeiderspers, neen, ik heb geen aandeel, isbn 90 295 3587 3
Bron: http://users.bart.nl/~bontebal/nl/zb-3jan.htm, 05-01-2003
terug naar boven
ALL WE NEED IS A FAST MACHINE
Yn har nije fideoklip playbackt Sheryl Crow: 'Just like Steve McQueen, all I need is a fast machine.' It is in flugge masine, dy sportauto fan de deade akteur. Dy wein ferwiist tagelyk nei it medium tillevyzje. Crow kin net sûnder dit apparaat, dat mei de gong fan ljocht de ferkeap fan har plaat stimulearet. Yn de foarige klip dûnse se fleurich op it strân. Har strakke bleate búk is noch seksier as dy fan de bernige Britney Spears. De platebaas wriuwt yn `e hannen. Wylst wy ús bedrinke oan it goddelike liif fan it sekssymboal, giet de muzyk it iene ear yn en it oare wer út.
Fan Sheryl Crow witte we dat se wat hân hat mei Eric Clapton. Fan Eric Clapton witte we dat er in bern ferlern hat en dêroer kenne we it nûmer ‘The circus left town.’ We wurde oerstjalpe mei oerstallige ynformaasje. De stjerren lulle yn in trits programma's oer har tragyske libbens. Se reppe mei gjin wurd oer it wurk. It byld fan de keunstner is belangriker wurden as it wurk sels.
Noch moaier seit de platemagnaat: ‘It ferkeapet in stik better.’
Utjouwer Louw Dijkstra, myn ‘platebaas’, kin it net langer betelje om de bondel fan Mowaffk Al-Sawad fia it Centraal Boekhuis te fersprieden. Dêrtroch is Mowaffk syn boek slim te finen foar de boekhannels. Bornmeer hat noait deselde middels hân kwa distribúsje as de lanlike útjouwers, mar dat wie foar Fryske boeken gjin probleem. Foar in bondel yn it Nederlânsk is lykwols mear noadich as in útjouwer dy't mei syn auto by de Fryske boekhannels del tuft. Hat Mowaffk ferlet fan in 'fast machine', in fideoklip, in jier lang fitness?
It is yn dizze tiid sawat ûnmooglik foar in skriuwer net yn de mediakarrûsel mei te draaien. Arnon Grunberg besocht it. Hy publisearre twa romans ûnder it pseudonym Marek van der Jagt en bewiisde mei de hege ferkeapsifers, dat de skriuwer fan fleis en bloed net noadich is foar de in bestseller. Tagelyk kreëare er mei de ôfwêzichheid fan in taastber figuer it bewiis dat de konsumint in byld fan de makker by it wurk siket. It mystearje rûnom Marek fan der Jagt luts nammentlik likefolle oandacht as Grunberg sels.
Dichters binne minder nijsgjirrich foar de media as skriuwers fan proaza. Se ferskine hast net op de buis. Dochs wurdt der by harren likegoed in diskusje fiert oer de rol fan it úterlik. 'De 'poadiumdichters' ferkeapje allinne mar boeken, omdat se sa lûd raze,' wurdt der sein. Binne dy optredens soms te fergelykjen mei MTV? Yn beide spilet it úterlik en it teatrale faak in te grutte rol. Dêrom soe Mowaffk net twongen wurde moatte om it poadium te beklimmen. Syn wurk is it skriuwen fan fersen. Aktiviteiten rûnom syn skriuwerij moatte rjochte wêze op de ferdjipping fan syn talint, net op de promoasje derfan. It is de taak fan de útjouwerij om de lêzers witte te litten dat der in nije bondel fan Al-Sawad is. Wa leart it publyk dat it om it wurk giet en net om de ferpakking? Wat soenen we der mei opsjitte? Minder minne boeken fan skriuwers dy't no publiseare kinne fanwege har populêre status? Dat laat net ta in bettere ferkeap en is gjin garânsje fan kwaliteit fan de boeken dy't oerbliuwe.
Oan it keunstwurk moat it kaartsje fan de makker hingje. It publyk krijt dêrmei wat it fertsjinnet. De kânsen fan de keunstner soenen grutter kinne. De nije LPF steatssekretaris fan Kultuer soe dêrby helpe kinne. Jou elke keunstner deselde rûmte as Sheryl Crow, allegearre in persoanlik tillevyzjekanaal! Wy meitsje dan ús eigen fideoklip of sette it byld as protest op swart. Mowaffk soe mei syn prachtige foardracht de lêzers nei de boekhannel stowe litte. Dêr bin ik wis fan.
'Just like Steve McQueen, all he needs is a fast machine.'
terug naar boven
De Blauwe Fedde
Nûmer 28
Kûgels en farske bûter
It foarige nûmer fan de Blauwe Fedde is noch mar krekt besprutsen en dêr leit nûmer 28 al wer op de matte, mei dêryn ûnder oare it krekt oanhelle besprek troch Kistwurkmeiwurker Eric Hoekstra. It Fryske literêre wrâldsje begjint no wol hiel ynsestueus te wurden. Mar hawar, wat hat de Fedde dizze kear te bieden neist in knap stealtsje knip en plak wurk, dêr’t de Kist fansels al lang de hearen Spong en Hammerstein op set hat.
It blêd iepent mei in ferhaal oer EO-koryfee en hillige berchbeklimmer Henk Binnendijk. Mei in flinke doasis flauwichheid wurdt op in EO-jongerendag ôfskie naam fan Binnendijk. De ik is dúdlik gjin leafhawwer: ‘Henk is ticht by it krús stean gong. Toe mar Henk, tink ik, klim mar yn it krús.’
Nei wat reklame foar de Blauwe Fedde jûn yn Amsterdam wurdt de lêzer trakteare op in Tarantinoferzje fan de Kameleon. In ynfoloefening. Hielke, Sietse en de hele reutemeteut oan de sûp, de joint en it wiif. It iennichste spannende binne de bernige tekenings dêr’t hieltiten wer in nij ferneamd persoan yn figurearet, in prachtige knipeach nei de ‘casting’ proseduere fan de film.
By Joke Corporaal falt minder te laitsjen. Har koarte ferhaal is typearjend foar it Blauwe Fedde proaza. In mei opset sin knoffelige styl, brocht troch in ferteller dy’t noait hielendal troch de oare personaazje en de omjouwing fan it ferhaal rekke wurdt, gjin dúdlike miening ferkundiget en oan it ein in glimk op it antlit fan de lêzer tsjoent mei eigenaardige opmerking. It grutste talint út dit nûmer is de man achter it pseudonym ‘de Voegel’. Syn ferhaal giet oer Harry, dy’t yn de ‘middeleeuw’n’ wekker wurdt, wylst er ‘auto’s deur de stroate goezen heurd’. Nei in lange tocht fol hilaryske anagronismes kin hy allinne mar ta de konklúzje komme dat it de middelieuwen wêze moatte. Hearlik absurd.
Dan in ferhaaltsje oer in sûplap en gefaar op `e dyk. Man mei graach drinke, is sa ferstannich om yn `e tún in kafee te bouwen, sa’t it drinken him neat kostet en er net oer de dyk hoecht. That’s it. Gjin drank dêr’t de man oan stjert en gjin plysje dy’t de man opslút. Werom lêst men soks? Om’t it grappich is. Ik lei yn alle gefallen yn in dûkje.
Elmar Kuiper liket wol in hiel aktueel gedicht skreaun te hawwen. At men yn dizze tiid fan oarloch en moard syn fers oer in kûgel lêst, tinkt men foart oan de moard op Fortuyn. It fers is nijsgjirrich om’t sa tsjokfol perspektyfwikselingen sit.
Fierders yn dit nûmer: de Fedde redaksje op `e foto op besite by ‘de Voegel’ yn Afrika, in fers fan mysels mei myn namme der grut boppe, in ‘Bartleby’ ferhaaltsje fan Dirk van der Veen en in skiednisleske oer it leven van Willem Ruis yn de foarm fan in briefwiksel tusken GBJ en Kesanova, dy’t de sliep net fetsje kin. Ik ferjit noch in proazafers fan Nyk de Vries te fermelden, in fers mei in eigenaardige konklúzje:
‘Eins hat in minske ek net folle noadich. In beskieden ûnderkommen, in komfortabel bêd en elke moarnis: in mespunt tige farske bûter.’
terug naar boven
BRULLOFT
Myn earste kollum. It klinkt as 'my first sony'. De ôfrûne wiken ha ik sitte stinnen op in ûnderwerp foar dy earsteling. De reden foar dat 'stinnen' soe in ûnderwerp wêze kinne. Ik kin net wat fine dat my sa doem makket dat ik de sokken deryn set en skriuw in befleine kollum. Wat my wol dwaande hâldt: it plak fan mysels tusken alles wat net my is. Ho, dat kin net! Myn maat Bart FM Droog sei dat in kollum gau skreaun wurde moat en dat it net al te djipgeand wêze mei. Ik sei tsjin him dat ik mar net lilk wurde koe om't ik alles relativearre. Dan moast ik mar skriuwe dat ik net lilk te krijen bin. Skriuw mar: 'Myn freondinne wurdt misbrûkt en ik gryp net yn. Ik wurd noait lilk. Se freget my om har te helpen en ik sis dat it my spyt, mar ik wurd noait lilk.' Binne we dochs wer werom by it plak fan it ik tusken alle oare dingen.
Ik brûk faak it ferlechje dat ik noch net genôch wit om net oan wat te begjinnen. Ja sorry, dat masterwurk skriuw ik hjoed noch even net, want ik moat earst de wrâldliteratuer noch troch en dêrnei de wrâld sels noch oer. Mei mysels en de dingen is it net folle oars, mar it is gjin ferlechje om net troch te gean mei libjen.
Op dit stuit freegje ik my echt ôf, of der soks is as in bân tusken twa minsken of in ding en in minsk. Filosofyske naïvens fansels, mar hawar ik wol dit stik skriuwe. En foar't ik genôch lêzen ha om my troch de filosofy hinne te bluffen, is it folgjende nûmer fan kistwurk al ferskynd. A, no ha ik wat om lilk op te wurden: tiid. Dêr is fierste min fan. Oan de oare kant, wêrom is der te min tiid? Te min tiid om alles te lêzen en te dwaan? Mar dat winen dochs allinne mar booby traps om net te begjinnen. Ik ha hielendal net te min tiid. Ik ha te folle ekskuzen om net dit stik te skriuwen. No ha ik it fûn. Lilk op myn gedachten. Ja, mar dyn gedachten ha dy hjir brocht. Dêrtroch komst op dit soart saken en kinst wer fierder. Fierder? Dan ha we it oer foarútgong en of dat bestiet is wer in hiele oare saak. It spyt my lêzer. Ik bin mei mysels oan it praten en jo binne miskien wol net 'ik'.
Myn bân mei de dingen dy't oars as my binne is myn bân mei mysels. Om doel te krijen oer de wrâld om my hinne, kin ik allinne mar dy wrâld op mysels belûke. Of it no Arafat is of in blikje Cola, ik kin dy foarmen fan 'oar' allinne begripe at ik se as 'sels' foarstel. Dat is in fersimpeling fan wat dat of wa't dat 'oare' is. Ja, mar it is ûnmooglik om hielendal in oar te wurden. De dielnimmers oan de playbackshow ha dat hiel goed troch. Wat dat oanbelanget, hoech ik hielendal net nei te tinken oer myn plak tusken de dingen. De hiele wrâld is gewoan ik. Dêr sil in part fan dat 'oar', dat no 'ik' wurden is, it wol net mei iens wêze. Ik kin my sa foarstelle lêzer, dat jo net it 'ik' wêze wolle, dat de namme 'Tsead Bruinja' krigen hat. Ik soe ek net weiwurde wolle yn wat jo 'ik' is, dat ik nim jo dat net kwea ôf.
In eksfreondintsje sei lesten tsjin my dat der in 'lijntsje' tusken ús west hie. Ik sei dat ik dêr net mear yn leaude en dat ik de kosmos seach as in samling stipkes. We praten troch en ik seach letter dat har eagen wetterich waarden. Moast se gûle? Wêrom? Om wat ik sein hie? Myn téory waard dêrmei fuort op `e proef stelt. At ik y soargen makke wêrom se gûle moast, dan hie ik it idee ynfloed te hawwen op har. Leau ik al yn sa'n lijntsje? Nee, ik leau yn it ik. Ik fyn it net makkelik at ien om my hinne gûlt. Dat herinnert my oan hoe ik mysels fielde at ik gûle moast. Ik wol dat op sa'n útbanne en sykje in oarsaak of besykje it mei gekke bekken fuort te tsjoenen.
Der komt gjin antwurd op myn fraach nei myn plak tusken it 'ik' en it 'oar'. It iennichste antwurd dat ik no betinke kin is it petear dat ik oangean mei de idee oer in bân tusken my en de oar. Ek al bestiet dat oare net, it tinken oer de mooglikheid fan sa'n bân moat foarlopich genôch wêze om my by de ferlechjes om te skriuwen wei te hâlden.
terug naar boven