| De pers over Vanuit de lucht! | Vanuit de lucht on Tour |
 |
Er
waait een jonge wind door de poëzie. Met name op podia, maar ook in
verschillende tijdschriften en lokale bloemlezingen blijkt dat poëzie
leeft onder de jonge generatie. In deze bloemlezing verzamelt Daniël Dee
de spraakmakendste dichters geboren na 1970, zowel uit Nederland als uit
Vlaanderen. De eerste generatie dichters van de 21e eeuw timmert al
driftig aan de weg; in deze bundel staan ze voor het eerst tezamen. Een
waardig vervolg op het veelbesproken Sprong naar de
sterren. (bron: Uitgeverij
Passage website) |
| Een aantal van de dichters | Het voorwoord van Daniël Dee |
Contact (ook voor promotiedoeleinden): Daniël Dee Medanstraat 10 B 9715 KD Groningen tel: 050 - 577 51 89 mobiel: 06 - 13 19 61 30 e-mail: danieldee@hotmail.com |
webmaster:
Tsead Bruinja
tseadbruinja@hotmail.com
http://www.tseadbruinja.nl/
© No part of this website may be used or reproduced in any manner whatasoever without the written permission of the author, except in the case of brief quotations embodied in critical articles or reviews.
|
|
 |
Vanuit de lucht is een bloemlezing die een overzicht biedt van deze dichters. Vanuit de lucht is niet programmatisch van aard, maar tracht de stand van zaken op poëtisch gebied van dit moment bij de eerste generatie dichters van de 21ste eeuw weer te geven. Anekdotisch, hermetisch, verstaanbaar, werkelijkheidsgericht, autonoom; in deze bloemlezing zijn al deze stijlen aan te treffen. Er wordt in deze bloemlezing geen eensgezinde poëtica geformuleerd, er is hier uitsluitend sprake van het individuele werk van verschillende dichters.
Met het woord generatie wordt in deze bloemlezing dan ook één specifieke definitie uit de Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse taal bedoel, namelijk een ‘groep van ongeveer gelijktijdig geboren wezens’. De enige overeenkomsten in dit geval zijn: dat de dichters na 1970 zijn geboren, Nederlandstalige poëzie schrijven, zojuist gedebuteerd zijn of dat zeer binnenkort gaan doen, publiceren in literaire tijdschriften, her en der te vinden zijn op verschillende literaire podia, hun werk serieus nemen en er actief mee bezig zijn.
Uiteraard wil ik de lezers die het een sport vinden om overeenkomsten te zoeken in de verschillende gedichten, niet het plezier ontnemen om te speuren naar een eventuele eensgezinde poëtica. Natuurlijk zijn die overeenkomsten ook te vinden, want ook deze generatie dichters leeft niet in een literair vacuüm. Veel dichters in deze bloemlezing zijn bekend met het werk van hun collega’s
Daarnaast biedt deze bloemlezing geen volledig perspectief. Ook al bevat deze bloemlezing, mijns inziens, wel de meeste dichters die aan bovengenoemde criteria voldoen, toch is deze bloemlezing niet geheel compleet. Enerzijds komt dit door het feit dat sommige dichters geen interesse hebben om te worden gebloemleesd. Anderzijds bestaat de kans dat ik een enkele dichters over het hoofd heb gezien en zodoende niet heb benaderd voor deelname aan deze bloemlezing. Deze kanttekening daargelaten geeft Vanuit de lucht toch een scherp en helder beeld van wat er momenteel gebeurt op poëtisch gebied en wat er allemaal verkrijgbaar is.
Voorts wil ik nog even duidelijkheid scheppen: Vanuit de lucht is gedeeltelijk wel en gedeeltelijk ook niet een opvolger van Sprong naar de sterren, de bloemlezing met de laatste generatie dichters van de 20ste eeuw, samengesteld en ingeleid door Ruben van Gogh. Wel is Vanuit de lucht een opvolger, omdat het ook hier weer gaat om jonge dichters. Geen opvolger is Vanuit de lucht omdat deze bloemlezing geen programmatische insteek heeft. Wat echter belangrijk is, is dat Ruben van Gogh de traditie van het bloemlezen van jonge dichters weer heeft opgepikt en nieuw leven heeft ingeblazen. Een traditie die in de jaren dertig gebruikelijk was, toen bloemlezingen met jonge dichters jaarlijks verschenen. Met Vanuit de lucht tracht ik die traditie voort te zetten. Ik hoop dat er na deze bundel nog meer op reguliere basis verschijnende bloemlezingen van jonge dichters zullen worden uitgegeven. Zoals mij wel is opgevallen tijdens het samenstellen van deze bloemlezing, is dat zeker de moeite waard.
Maar genoeg verantwoording en uitleg, het gaat tenslotte om de poëzie in deze bloemlezing. Het was, voor mij, zeer moeilijk om een keus te maken uit de overvloed aan gedichten. De dichters in deze bloemlezing leveren allen uniek werk af en dan is een keus van hooguit drie gedichten per dichter moeilijk te maken. Ik kon slechts uitgaan van mijn eigen smaak en voorkeuren, alsmede een beeld proberen te geven van de stijl van elke individuele dichter.
De algehele diversiteit maakt deze bloemlezing dan ook tot een bijzonder geheel. Vanuit de lucht geeft u het goede uitzicht alsmede een schitterend overzicht, als een satellietfoto boven ons taalgebied waarop je precies de in opmars zijnde dichters kunt spotten.
De gedichten staan te popelen om zich aan u voor te leggen.
| 22-12-2001 | Schrijversschool Oliemulderstraat 51 Groningen 20.30 uur |
met o.a. Tsead Bruinja, Daniël Dee, Sieger M. Geertsma, Peter de Groot, Tjitse Hofman, Willem Groenewegen, Petra Else Jekel |
| 29-12-2001 | JOOT
(Just Out Of Time) Hartenstraat 15 (vlakbij de Dam) Amsterdam 20.30 uur |
met o.a. Tsead Bruinja, Daniël Dee, Sieger M. Geertsma, Willem Groenewegen, Peter de Groot, Klaske Havik, Frederik Lucien De Laere en Tjitske Mussche. |
| 20-01-2002 |
aanvang: 15:30 uur
kerk open: 12.00 uur entree gratis |
met o.a. Tsead
Bruinja, Daniël
Dee, Diann
van Faassen, Sieger M.
Geertsma, Peter
de Groot en Klaske
Havik. |
| 07-02-2002 |
Openbare
Bibliotheek
Spoorstraat 14, Winterswijk
20.30 uur entree € 4,50 |
met o.a. Tsead Bruinja, Daniël Dee, Sieger M. Geertsma, Peter de Groot en Benne van der Velde. |
| 17-02-2002 | “Poëzie
in de Plataan" doelenplein 10 Delft 14.00 uur |
met o.a. Joost Baars, Tsead Bruinja, Daniël Dee, Peter de Groot, Klaske Havik, Sieger M. Geertsma, Willem Groenewegen, Thomas Möhlmann, Tjitske Mussche, en Benne van der Velde. |
| 27-2-2002 | De Twijfelaar Rotterdam 20.00 uur |
met o.a. Joost Baars, Tsead Bruinja, Daniël Dee, Diann van Faassen, Sieger M. Geertsma, Peter de Groot, Thomas Möhlmann en Tjitske Mussche. |
| 03-03-2002 |
Café Arina
Voorstraat 426
Dordrecht
tel. 078-6133788
aanvang 16.00 uur toegang gratis |
met o.a. Daniël Dee, Peter de Groot en Benne van der Velde. |
| 14-04-2002 | Cafe
Brasserie De Consul Westersingel 28 3014 GR Rotterdam Telefoon : 010-4363323 aanvang: 14.00 uur |
met uit Vanuit de lucht o.a. Joost
Baars (onder voorbehoud), Daniël
Dee, Sieger M.
Geertsma (onder voorbehoud), Thomas
Möhlmann (onder voorbehoud) en Tjitske
Mussche. En verder: Jan Baeke en Jantine Dijkstra. |
|
25-04-2002
|
Bordelaise Literair Café Bordelaise Huygenspark 20 Den Haag Telefoon: 070-3803862 Aanvang: 22.00 uur Entree: Gratis |
Met Tsead
Bruinja, Daniël
Dee, Diann
van Faassen, Peter
de Groot, Klaske
Havik, Thomas
Möhlmann en Tjitske
Mussche. De optredens worden gevolgd door een kort open podium. Presentatie: Harry Zevenbergen en Diann van Faassen. |
| 08-06-2002 | Boekhandel
Donner Lijnbaan 150 Rotterdam Aanvang: 14.00 uur Tel. 010 - 413 20 70 Fax. 010 - 433 26 88 E-mail: donner@donner.nl |
Met o.a. Tsead Bruinja, Daniël Dee, Sieger M. Geertsma, Willem Groenewegen, Klaske Havik, Tjitse Hofman, Kasper Peters en Benne van der Velde. |
| 20-09-2002 | Stichting Perdu kloveniersburgwal 86 Amsterdam tel: 020 - 6276295 email: perdu@perdu.nl http://www.perdu.nl/ |
Met o.a. Tsead Bruinja, Daniël Dee, Thomas Möhlmann, Tjitske Mussche en Joost Baars. |
PERS
Het heeft overigens niet alleen met kwaliteit te maken, Awater, 2004
'Klas van 1970' - Floor van Renssen, Poëziekrant,
juni 2002 'Er
zijn misschien wel blijvende dichters bij, maar geen blijvende gedichten.'
- Ruben van Gogh, Poëziekrant, juni 2002
'mobieltjesgeneratie
ontvoert Rob Schouten tijdens Poetry' - Epibode, 20-06-2002
'Dee verslikt zich
niet' - Zanzibar, mei 2002
'de
gedichten van Alfred Schaffer, Kasper Peters, de reeds vernoemde Ramsey
Nasr en Andy Fierens staan er als solide huizen' - Max Temmerman, Leesidee,
04-2002
'Het resultaat is (...) ongelijk maar bijzonder boeiend', Roger Nupie,
De Houten Gong, 03-2002
'jonge generatie is individualistisch' - Pier Boorsma, Friesch Dagblad,
17-04-2002
'ohlsen
reageert op schouten of ook wel de mobieltjesgeneratie revisited' - Wouter
de Vries, Literatief
'leve de debutanten' - Hans den Hartog Jager, NRC Handelsblad, 9-4-2002
'de
moeite meer dan waard' - Joni Zwart, Nymph, 24-03-2002
'een
allegaartje van weinig originele stijlen, en dan nog op een laag niveau'
- Albert Hagenaars
'een
heel belangrijk boek - zeer prettige kennismaking - een absolute must'
- Kenneth van Zijl, Knetterende Letteren, 31-01-2002
'Dat
Komrij toch weinig onder de indruk was' - Peter Swanborn, Volkskrant,
30-01-2002
'Tussen bommelding en waakvlam' - Gerrit Komrij, Awater, 31-01-2002
'Ik
had zelf niet het idee dat de tijd rijp was om weer een generatie te bloemlezen'
- Ruben van Gogh, Krakatau, 20-01-2002
'Gebloemleesde
dichters' - Herman Sandman, De Groninger Gezinsbode, 31-12-2001
'De herfst was rijk aan poëzie' - Menno Schenke, Algemeen
Dagblad, 21 december 2001
'wat
een momentopname moet zijn: spannend!'- Het Boekblad, 12-2001
'Geen richting
maar lichting' - Daniël Dee, Meander op zondag, 16-12-2001
'De toekomst
van de nieuwste poëzie' - Peter Jongsma, Meander op zondag, 16-12-2001
'Wat
is er toch aan de hand met 'Vrij Nederland' - Bart FM Droog, Epi-bode,
13-12-2001
'Geen vuiltje aan de lucht' - Rob Schouten, Vrij Nederland, 15-12-2001
Interview
met Daniël Dee - Petra Else Jekel, De Groninger Literatuurkrant, 10-12-2001
Interview met Rense Sinkgraven
o.a. over 'Vanuit de lucht' - Petra Else Jekel in GLK, 10-12-2001
'Jong fladderen de dichters naar boven' - Fleur Speet, NRC Handelsblad,
7-12-2001
'Dichters van morgen' - Hans Warren, De Provinciale Zeeuwse Courant, 29-11-2001
'De jonge dichters verlanger naar vroeger' - Reinier Spreen, Nieuwsblad
van het Noorden, 30-11-2001
'Aanhoudend succes' - Epibode, november 2001
'Big business' - november, 2001
'Ten Slotte' - Interview met Daniël Dee, Passionate,
2001
'Dankbetuiging
aan van Casteren'- Huisdichter.nl
'Arme jonge dichters
van nu' - Joris van Casteren, De Groene Amsterdammer, 5-5-2001
'Een
bloemlezing moet het werk bevatten van kunstenaars die een zeker respect
van verstandige mensen hebben gekregen. De bloemlezer is geen ontdekker
van nieuw talent.' - Rogi Wieg, Ieder hangt aan zijn gevallen toren, 1988
terug naar boven
'Het heeft overigens niet alleen
met kwaliteit te maken' (over de opname van jonge dichters
in deKomrij's Nederlandse Poëzie van de 19e t/m de
21ste eeuw in 2000 en enige gedichten)
(...)Waarin zit `m die kolossale obesitas? In de aanwas van jongeren dat is zeker. De Nederlandse poëzie is de laatste zeven jaar met tientallen dichters aangegroeid. Het gaat nu eenmaal heel goed met de Nederlandse poëzie, recente bloemlezingen van aanstormende jongeren zoals 'Sprong naar de sterren' en 'Vanuit de lucht' suggereerden dat al. Ze staan te dringen. In de vorige edite was het tijd voor de grote doorbraak van de Maximalen en hun generatiegenoten. Die zijn inmiddels in deze bloemlezing tot rust gekomen: nu is het tijd voor hun opvolgers, de Mark Boogen en de Hagar Peetersen.
Ook in kringen als Bunker Hill, Rottend Staal en wat er allemaal nog meer in filialen van de Nederlandse poëzie beweegt, kan de vlag uit. Zo is een dichter als Daniël Dee, met no gslecht één bundel in de achterzak, hier al wel met twee gedichten tegenwoordig, en dat is er dan maar één minder dan bijvoorbeeld T. van Deel. En even kijken staat het allernieuwste zalmneusje er als in? Erik-Jan Harmens? Nee, die (nog) niet. Kun je nagaan.
De geweldige aanwas van jong talent, die vorige herzieningen ruimschoots overtreft, heeft overigens niet alleen met kwaliteit te maken. Dichters van nu verkopen zichzelf ook veel beter, ze weten hoe ze aandacht moeten trekken en gaan niet in een hoekje zitten wachten tot ze worden opgemerkt. Dit maakt het ook bijna tot een culturele plicht om hen op te nemen: ze horen erbij, goed of niet. Ik vermoed dat in een volgende editie de boel wel weer wat gesnoeid zal worden, als er alweer nieuwe scharen staan te wachten (Awater, 2004)
de klas van 1970
door Floor van Renssen
In 1999 verscheen een bloemlezing van 'de laatste generatie dichters van de twintigste eeuw', 'Sprong naar de sterren' samengesteld door Ruben van Gogh. Deze bundel bevat poëzie van dichters die halverwege de jaren negentig debuteerden, zoals Ingmar Heytze, Hagar Peeters, Ilja Pfeijffer en Serge van Duijnhoven. Ze vormen geen groep, maar hebben veel gemeen. Ze schrijven 'gebeurende poëzie': 'heldere toegankelijke gedichten. Niks cryptisch, niks hermetisch', 'vol beweging'. Nieuw in hun werk was 'dat het zichtbaar beïnvloed wordt door de wereld van videoclips, MTV, computerkunst, films en technologie', zo zegt de achterflap. Die invloed is inmiddels allang niet meer nieuw, maar zelfs al een beetje afgezaagd. Wat is wel nieuw? Dat moet blijken uit de bloemlezing van 'de eerste generatie dichters van de eenentwintigste eeuw', 'Vanuit de lucht'samengesteld door Daniël Dee. Ruben van Gogh gaf al aan dat zijn 'generatie'geen groep vormde, Daniël Dee houdt zijn selectiecriteria nog ruimer. In de inleiding stelt hij dat met het woord generatie slechts één specifieke definitie uit de Van Dale wordt bedoeld, namelijk een 'groep van ongeveer gelijktijdig geboren wezens'. 'Vanuit de lucht' bevat dan ook gedichten van dichters die geboren zijn na 1970. Behalve dat hebben ze niets gemeen. De bloemlezing wil geen programma uitdrage, maar slechts de stand van zaken op poëtisch gebied op dit moment weergeven. 'Anekdotisch, hermetisch, verstaanbaar, werkelijkheidsgericht, autonoom, in deze bloemlezing zijn al deze stijlen aan te treffen,' zegt Dee in de inleiding. Het is jammer dat hij zich er zo gemakkelijk vanaf maakt. Natuurlijk is het moeilijk, zo niet onmogelijk, op dit moment een programmatische bloemlezing samen te stellen van jonge dichters, maar het was wel aardig geweest als Dee had geprobeerd wat dieper in te gaan op de verschillende poëtica's en stijlen die volgens hem allemaal in de bloemlezing te vinden zijn. Misschien is er weinig over te zeggen. Of misschien is de poëzie daarvoor nog te jong. Wat Dee wilde doen, was een overzicht geven van de poëzie die nu leeft, waar elke lezer kennis van kan nemen en zijn eigen beeld bij kan vormen. Dat is een mooi streven. Toch zit er ook hier een tegenstrijdigheid in de inleiding. De samensteller zegt dat hij geprobeerd te heeft alle dichters te benaderen, maar geeft toe dat hij er een paar 'over het hoofd' heeft gezien. Daarom biedt de bloemlezing geen volledig perspectief, maar toch geeft 'Vanuit de lucht'een scherp en helder beeld van wat er momenteel gebeurt op poëtisch gebied'. Een bloemlezing kan nooit volledig zijn, maar juist daarom lijkt het wat gedurfd om het jezelf bij het samenstellen van een bloemlezing te veroorloven om dichters over het hoofd te zien. Desalniettemin bevat 'Vanuit de lucht' een mooie selectie gedichten van talloze pas opgedoken namen, onder ander de Nymph-ontdekkingen Thomas Möhlmann en Jannah Loontjens, podiumdichter Andy Fierens, en Epibreren-dichter Tjitse Hofman. Ook meer gevestigde dichters als Hagar Peeters en Ramsey Nasr zijn vertegenwoordigd. Het is echter de vraag of er wel sprake is van zoveel verschillende stijlen. Erg veel hermetische en autonome poëzie ben ik niet tegengekomen, het merendeel van de gedichten is toegankelijk en leest gemakkelijk weg. Veel gedichten zijn speels en vrolijk, zoals de kinderlijke gedichten 'Koektaal' en 'Toverfietsje' van Diann van Faassen, of de gedichten van Joris Buitendijk. Andere zijn mooi melancholisch, zoals die van Maria Barnas. Van de invloed van de multimedia, die Ruben van Gogh drie jaar geleden zo vernieuwend noemde, is gelukkig weinig te merken. Er wordt althans niet meer zo expliciet aan gerefereerd als Serge van Duijnhoven ooit deed (bijvoorbeeld in 'De crash'). Kwaliteit bevat de bundel dus zeker, maar deze is niet altijd constant. Sommige jonge dichters hebben de neiging om erg veel woorden aaneen te schakelen, waardoor te lange en onoverzichtelijke gedichten ontstaan. Daniël Dee heeft hier helaas zelf een handje van. Ondanks de zwakke opzet is deze bloemlezing de moeite van het lezen waard, omdat ze haar doel bereik: de nieuwste dichters zijn voor het eerst bij elkaar gezet, en zullen daardoor veel meer lezers bereiken. Dee pleit ervoor de traditie van het bloemlezen van jonge dichters weer op te pakken, zoals dat in de jaren dertig gebeurde. Hij heeft een goede stap gezet. (Poëziekrant, juni 2002)
terug naar boven
misschien
wel blijvende dichters geen blijvende gedichten
(...) Bij de nieuwe bundel van Daniël Dee, 'Vanuit de lucht'. De eerste generatie dichters van de eenentwintigste eeuw (Passage, 2000) heb ik dat niet. Er zijn misschien wel blijvende dichters bij, maar geen blijvende gedichten. (De Poëziekrant, juni 2002)
terug naar boven
ontvoering
rob schouten
door Bart FM Droog
(...)In de tuin van Schouwburgcafé Floor vond direct na
de middagslam het 'oude dichters spreken' plaats, met de
zeventigers Remco Campert (1929), Taiwanees Shang Ch'in
(1930) en Fransoos Jacques Roubaud (1932). Omdat Shang Ch'ins
voordracht me als Chinees in de oren klonk, informeerde
ik bij een aantal jonge dichters naar hun ervaringen tijdens
deze editie van Poetry. De nodige roddels vlogen over de
tafel: "Gisternacht hebben we Rob Schouten ontvoerd!",
zeiden Peter de Groot, Tjitske Mussche en Tsead Bruinja.
"En, hebben jullie hem in de Maas gedumpt?", wilde
ik weten, wetende dat Schouten hun bijdragen in de bloemlezing
'Vanuit de lucht' in Vrij Nederland had afgekraakt.
"Nee", zeiden de jonge dichters, maar het is wel
een rare kanarie. Hij zette ons spottend neer als 'de mobieltjesgeneratie',
maar hij heeft zelf een mobiel." (Epibode,
20-6-2002)
terug naar boven
dee
verslikt zich niet
Samensteller Dee verslikt zich niet in een inleidende poging
om de dichters in deze bloemlezing onder één poeticale of
programmatische noemer te wringen. Dat is prettig en terecht:
veel van de jonge dichters hebben weinig méér met elkaar
gemeen dan dat zij geboren zijn na 1970. De bloemlezing
levert daardoor een redelijk representatief en (ook kwalitatief)
zeer gevarieerd beeld op van dichtende Nederlandse twintigers
aan het begin van de 21e eeuw. (Zanzibar
nr. 3, jaargang 1, mei 2002)
de gedichten van Alfred Schaffer, Kasper Peters, de reeds vernoemde Ramsey Nasr en Andy Fierens staan er als solide huizen
door
Max
Temmerman
De
mij onbekende jonge Nederlandse dichter Daniël Dee heeft
in opdracht van uitgeverij Passage 28 jonge dichters geselecteerd,
die nog officieel en professioneel moeten debuteren, maar
wel al van zich hebben laten horen in tijdschriften, op
podia en in schrijverswedstrijden allerhande. Een fijne
want vage afbakening lijkt me dat. Gewoon iedereen die nog
niet echt bekend is de kans geven om zijn kunnen in het
licht te zetten. De kwaliteit van zo’n bloemlezing hangt
dan af van de kwaliteit van de verschillende geselecteerden,
en hoe die verschillende gedichten, stijlen en pennen zich
naast elkaar gedragen, zich tot elkaar verhouden.
Een paar opmerkingen hierbij: ten eerste debuteerde Ramsey
Nasr al in 2000 in de poëzie, met de fel gewaardeerde bundel
27 gedichten &
Geen lied. Ik versta niet goed waarom zijn werk nog
in deze bundel werd opgenomen. Niet dat het niet sterk zou
zijn, verre van, maar ofwel hanteer je geen criteria, ofwel
houd je je eraan. Daarnaast vind ik de opgenomen doelstelling
in het voorwoord, nl. dat “Vanuit de lucht toch een scherp
en helder beeld (geeft) van wat er momenteel gebeurt op
poëtisch gebied en wat er allemaal verkrijgbaar is”, nietszeggend.
Uiteraard kan een dergelijke selectie nooit een relevant
en alomvattend beeld geven, laat staan dat je te weten komt
wat er verkrijgbaar
is als het gaat om werk dat nog niet gepubliceerd werd.
Ik wil hier geen commentaar leveren bij de hele selectie
gedichten, maar enkele bijdragen doen mij wel degelijk hoopvol
naar een nabije poëtische toekomst kijken: de gedichten
van Alfred Schaffer, Kasper Peters, de reeds vernoemde Ramsey
Nasr en Andy Fierens staan er als solide huizen. Onthoud
die namen - van de overige 24 zou ik dat nog niet zo kunnen
zeggen.(Leesidee,
april 2002)
Vraag is of die louter literaire ambitie wel het streven van dit jong geweld is. Op enkele uitzonderingen na (zo schrijft samensteller Daniël Dee in zijn inleiding 'dat sommige dichters geen interesse hebben om te worden gebloemleesd') blijkt toch ook bij deze generatie de nood aan publicatie en erkenning. Getuige hiervan publiceren ze niet alleen in jongen tijdschriften met verkwikkende namen als Krakatau, Nymph, Zoetermeer, Mosselvocht, Tzum, Zanzibar en Renaissance, maar evenzeer in Deus ex Machina, Kruispunt, de Poëziekrant en Schoonschip.
De meeste dichters genieten lokale bekendheid, als is het werk van Ayatollah Musa en Hagar Peeters ons niet onbekend en werden de debuutbundels van Ramsey Nasr en Alfred Schaffer zelfs genomineerd voor de C. Buddingh'-prijs. Ook van Diann van Faassen, de in het Fries schrijvende Tsead Bruinja, Tjitse Hofman (samen met Bart FM Droog en Jan Klug lid van het zeer te smaken gezelschap De Dichters uit Epibreren), en Jannah Loontjens verschenen reeds bundels.
'Er wordt in deze bloemlezing geen eensgezinde poëtica geformuleerd,' lezen we in de inleiding, 'er is hier uitsluitend sprake van het individuele werk van verschillende dichters.' Het resultaat is dan uiteraard ook ongelijk maar bijzonder boeiend. Elke poëzielezer die zichzelf au sérieux neemt, mag niet ontkomen aan wat hier 'Vanuit de lucht' op ons wordt losgelaten.
Dat het aandeel van de Vlamingen beperkt is hoeft ons niet paranoïde te stemmen. De kwaliteit van het werk van albrecht b doemlicht en Frederik Lucien de Laere (beide leden van Het Venijnig Gebroed), Jan Wijffels en Andy Fierens laat ons dat al vlug vergeten.
Deze laatste, Andy Fierens heeft een stevige reputatie als podiumdichter opgebouwd, o.a. van de eerste slam in Vlaanderen, een wedstrijd waarbij dichters live om de appreciatie van het publiek kampen. Vorig jaar was hij ook writer in residence van De Wintertuin, het grootste literaire festival in Nederland. In deze bloemlezing bewijst hij dat hij behalve met stevig om zich heen schoppen op podia veel meer in zijn mars heeft. 'Kooktips voor kannibalen' doet zijn reputatie eer aan, maar het lange gedicht 'ik ben de Bachus die drinkbare liefde giet' bewijst dat de publicatie van een volwaardige bundel van deze dichter pur sang zich opdringt, iets wat we al voorgevoeld hadden naar aanleiding van de dertig gedichten die hij in 1994, op zeventienjarige leeftijd, onder de titel 'Affectueuze affectiviteiten' in de debutantenreeks Edith liet verschijnen.
Meelezende uitgevers met gevoel voor opstormend talent zullen al wel begrepen hebben dat deze uitgave ook voor hen een must is: kwestie van er als eerste bij te zijn en wat verse lucht in hun fonds binnen te laten. (De Houten Gong, maart 2002)
jonge
generatie is individualistisch
Variëteit in stijl en wisselend in niveau in bloemlezing
van jonge dichters
door Pier
Boorsma
Bij uitgeverij Passage in Groningen is een bloemlezing Vanuit
de lucht verschenen, die samengesteld is door de Groninger
dichter Daniël Dee. De bloemlezing bevat gedachten van dichters,
die na 1970 geboren zijn. De laatste bloemlezing van jongeren
onder de dertig jaar verscheen eind jaar vijftig van de vorige
eeuw. Het waren toen de vijftigers Remco Campert, Gerrit Kouwenaar,
Lucebert en anderen, die zich gezamenlijk presenteerden aan
het publiek. Maar de tegenstelling tussen de beide bloemlezingen
is levensgroot.
De Vijftigers hadden een gemeenschappelijke poëzieopvatting,
vormden een hechte groep en hun poëzie had meteen een hoog
niveau. De nieuwe bloemlezing bevat het individuele werk van
verschillende dichters, in een variëteit van stijlen en onderwerpen
en van wisselend niveau.
De meeste dichters hebben niet in belangrijke literaire tijdschriften
gepubliceerd en alleen Ramsey Nasr en Hagar Peeters genieten
landelijke bekendheid. Dat Ramsey Nasr, ondanks enkele zwakke
regels, iets in zijn mars heeft, blijkt uit het gedicht
Maak mijn moeder:
Maak mijn moeder
Maak van mijn moeder een sneeuwende tuin om te planten.
Witte jasmijn en de theeroos wordt wit.
Voller geluid komt vanuit binnenkanten,
Zoals de vrucht in de pit.
Maak van mijn moeder twee kameleons zonder ogen:
Groen gokte hij en hij streelde haar buik,
Die zij dieprood naar hem toe had gebogen,
Waarna iets mooiers ontluikt.
Maak van mijn moeder een lichtkathedraal in een kistje.
Open het elleke ochtend en hoor
Hoe ze zich daarbinnen een meerstemmig misje
Opent om wat het verloor.
Maak van mijn moeder hetzelfde maar ijzeren meisje.
Breng haar met krachtige vuistslagen groot;
Breng haar wat troost of een slim toverwijsje,
Want in dit lijf gaat zij dood.
© Ramsey Nasr
De romanschrijfster Maria Barnas manifesteert zich hier ook
als dichteres en haar gedicht De Amstel is interessant
vanwege de intrigerende slotregels:
De Amstel
Het water van de Amstel draag zilver
weerkaatst ruimte op de ruiten
van de tram maar alles wat ik zeg bestaat
Heeft al voor ik het kan verwoorden vorm
gevat en de duiven spreiden de vleugels
schudden luidruchtig de luchtige rokken
Mijn nachten bestaan uit niets dan dagen
die niet komen en ik kan niet slapen
uit angst aan het leven voorbij te gaan
© Maria Barnas
Hagar Peeters heeft al een langdurige routine als dichteres
opgedaan en laat dat zien in een mooi vers De idee vrouw:
De idee vrouw
Om aan De Idee Vrouw te kunnen beatwoorden,
is heel simpel.
Kijk alleen maar naar travestieten, en imiteer hen.
de hakken kunnen niet hoog genoeg zijn,
de lippen moeten zo rood zijn dat de kleur
zichzelf niet meer verdraagt.
En draag jurken. Vooral jurken.
Elke stof is geoorloofd
zolang het maar een jurk is
maar dan toch liever een korte
dan een lange en beter een strakke
dan een van wijde snit.
Loop in één lijn, alsof de voeten zich
voor elkaar schamen en vergeet ondertussen
niet uitbundig de heupen te wiegen,
die hun aanwezigheid juist breeduit vieren.
Draag geen contactlenzen want lange nagels
kunnen ogen het licht ontprikken
maar ook geen bril want die staat te geleerd.
Ontdoe het lichaam vervolgens van alle haren;
alleen die op het hoofd en rond
de schaamstreek mogen behouden blijven.
Verlies daarnaast zoveel gewicht
dat menstruatie niet langer mogelijk is
maar breng op de plaats van de borsten
juist extra zwaarte aan,
zodat het lichaam in stilstand
naar voren kantelt en neervalt,
de positie waarin het eigenlijk
hoort te verkeren.
© Hagar Peeters
De gedichten uit deze bundel zijn van een middelmatige kwaliteit,
maar deze bloemlezing is vooral interessant, omdat ze laat
zien wat er onder de jongste generatie dichters leeft. (Friesch
Dagblad, 17-04-2002)
terug naar boven
LEVE DE DEBUTANTEN
(een bespreking van het literaire tijdschrift Nymph)
door
Hans den Hartog Jager
(...) Alles aan Nymph ademt debutantencultuur. Gezien de hoeveelheid
nieuwe namen die erin opduikt is er onder schrijvers veel
behoefte aan zo'n blad. Nymph publiceert ze niet alleen, maar
recenseert ook. Zo wordt er in dit nummer, naast poëzie en
verhalen van onder anderen Willem Adriaan en Gustaaf Peek,
een artikel gewijd aan de bloemlezing Vanuit de lucht van
Daniël Dee. In de meeste kranten werd die nogal somber besproken,
Nymph doet het een stuk welwillender. Al is dat misschien
wel begrijpelijk bij een bundel met diverse Nymph-ontdekkingen.
(...) (NRC Handelsblad,
9-4-2002)
terug naar boven
ohlsen reageert op schouten of ook wel de mobieltjesgeneratie revisited
door Wouter de Vries
(...)Aan de hand van de nieuwe vorm waarin poëzie gestalte
kan krijgen, verzet Ronald Ohlsen zich tegen de elitaire,
academische poëzie die jarenlang de literaire wereld gedomineerd
heeft. Hij betitelt die poëzie als 'eliteratuur'. "Ik
heb er voor mezelf een heel duidelijk beeld van. Ik vind dat
zo'n belachelijke houding van mensen, dat poëzie voor de kleine
elite moet zijn, voor mensen met goede smaak. Ik zie alleen
maar reden daar iets tegen te doen. In Ierse pubs hangen foto's
van dichters gewoon aan de muur en komt het voor dat een cafébezoeker
plotseling een romanfragment van James Joyce declameert. Dáár
is literatuur gemeengoed".
De kritiek die op de nieuwe verschijningsvorm van poëzie bestaat
doet Ohlsen af als bevooroordeeldheid en onwil onder de gevestigde
dichters en critici. "Het is een waanidee dat poëzie
die op een podium wordt voorgedragen slechte poëzie is. In
de hoofden van mensen zwemmen visjes rond die blijkbaar telkens
een nieuwe constellatie aangaan". Immers, alle poëzie
kan op een podium voorgedragen worden. Er bestaat volgens
Ohlsen geen enkel criterium waarmee men poëzie kan aanduiden
als typisch podiumpoëzie. Uitgever Anton Scheepstra constateert
dat de term podiumpoëzie vooral in zwang is in de meer behoudendere
kring van intellectuelen en critici.
Ohlsen en Scheepstra verwijzen beiden naar de bespreking van
Vanuit de lucht in de Vrij Nederland van 15 december.
Over de door Daniël Dee samengestelde bloemlezing schrijft
Rob Schouten onder andere het volgende: "de mobieltjesgeneratie
produceert voortdurend gemakkelijke gedichten" en "het
kan zijn dat die teleurstelling van papier veroorzaakt wordt
door het feit dat veel van deze gedichten voor het podium
geschreven zijn en beter bekken dan ze ogen". Rob Schouten
drukt het predikaat 'de Nieuwe Vrijblijvendheid' op de nieuwe
generatie dichters en eindigt zijn recensie met de quote "voorlopig
was vroeger alles beter".
Ohlsen bekritiseert deze houding. "Wat je nooit kunt
schrijven is dat bepaalde gedichten voor een podium bedoeld
zijn. Het is een aanwijsbaar voorbeeld van een denigrerende
mening over podiumpoëzie". Ook Scheepstra vindt de kritiek
onzin. "Ze (de eenentwintigste-eeuwse generatie dichters)
proberen een nieuwe manier uit om naar buiten te treden. Nieuwe
dichters worden nu niet meer ontdekt in literaire tijdschriften,
maar op het podium". Rob Schouten formuleert hetzelfde
idee over de rol van het podium wat anders. "Om tegenwoordig
aandacht te trekken moet je allemaal bij elkaar gaan staan
en hard roepen dat je er bent". (...) (Literatief No.3
jaargang 16,
blad van Literair dispuut Flanor te Groningen)
terug naar boven
lees
maar, er staat niet wat er staat
door Joni
Zwart
In november 2001 verscheen de bloemlezing Vanuit de lucht.
De eerste generatie dichters van de eenentwintigste eeuw.
De samensteller, Daniël Dee, is geen onbekende. Enkele van
zijn gedichten verschenen al in literaire tijdschriften _
waaronder Nymph _ en in bloemlezingen. Hij was te zien op
diverse festivals en werd benoemd tot huisdichter van de Rijksuniversiteit
Groningen. Voor deze Nymph verzorgt hij de rubriek ‘Per vers’.
Een aantal dichters in de bloemlezing heeft
in Nymph gepubliceerd: in Vanuit de lucht is poëzie van Joost
Baars, Joris Buitendijk, Jannah Loontjens en Thomas Möhlmann
opgenomen. Zij voldeden aan de selectiecriteria van Daniël
Dee: de dichters zijn na 1970 geboren, schrijven Nederlandstalige
poëzie, zijn onlangs gedebuteerd of doen dat binnenkort, publiceren
in literaire tijdschriften, zijn her en der te vinden op literaire
podia, nemen hun werk serieus en zijn er actief mee bezig.
In totaal selecteerde Dee, naast
zichzelf, 27 dichters. In zijn inleiding benadrukt hij, dat
hij ‘een overzicht’ wil bieden van de jongste generatie dichters,
maar ‘geen programma’ wil formuleren. Naast bovengenoemde
criteria waren zijn eigen smaak en voorkeur het uitgangspunt
bij de selectie, en hij heeft gepoogd een beeld te geven van
de stijl van elke individuele dichter. Hij wil de diversiteit
van hun werk laten zien en laat het aan de lezer over om al
dan niet te zoeken naar een poëtica.
Dat is een groot verschil met Sprong
naar de sterren (1999), de bloemlezing met de laatste generatie
dichters van de twintigste eeuw, samengesteld en ingeleid
door Ruben van Gogh. Vanuit de lucht is weliswaar een opvolger
van die bundel (zoals ook blijkt uit de titel), omdat ook
hier jong talent wordt gepresenteerd, maar Daniël Dee waagt
zich niet aan een programma. Begrijpelijk, want destijds namen
veel dichters het Van Gogh kwalijk dat hij ze onder één noemer
plaatste. Bovendien heeft Dee gelijk als hij zegt dat het
moderne poëtische landschap een zeer divers geheel is. ‘De
tijd der eenzijdige bewegingen is voorbij’, wist Lucebert
een halve eeuw geleden al.
De lezer van Vanuit de lucht krijgt
de vrijheid om zelf te ontdekken wat er is, Daniël Dee maakte
de voorselectie. Die vrijheid is aangenaam, maar ook lastig.
Vergelijk het met televisiekijken: er is genoeg te zien en
iedereen kan zappen tot hij iets vindt waar hij langer naar
wil kijken _ die keuzevrijheid is prettig. Het nadeel is dat
de kijker snel verveeld raakt: als het programma niet interessant
genoeg is, zapt hij weg. De kijker wil geprikkeld worden,
uitgedaagd en enthousiast gemaakt. Dat gebeurt niet alleen
door het tv-programma zelf, maar ook door vooraankondigingen
en door berichten in de krant of de tv-gids. De kijkers zijn
verwend, ze vinden het aangenaam wanneer het kiezen hun makkelijk
gemaakt wordt. En hoewel de gedichten in Vanuit de lucht al
een selectie zijn van het totale aanbod, mis ik de uitdaging,
de prikkeling in de inleiding. ‘De eerste generatie dichters
van de 21ste eeuw heeft zich aangediend!’ klinkt het onder
tromgeroffel. Dan volgt een rommelige, slecht geschreven inleiding,
uitmondend in een teleurstellend: ‘Er is geen programma. Leest
u zelf maar.’ Ik ben een verwende lezer, maar vooruit: ik
zal zappen.
Ik kom terecht in een gedicht van
Kasper Peters, ‘Stephan’. In eenvoudige woorden ontvouwt de
dichter een schrijnende anekdote: de ik zoekt, na lange tijd,
zijn vriend Stephan weer op. Die is inmiddels getrouwd, woont
in een keurig huis, rookt niet meer, drinkt limonade en eet
reformbiscuit. Het bijzondere aan dit gedicht is de subtiele
manier waarop de tragiek van een verloren vriendschap, de
uitgedoofde jeugd voelbaar wordt, zonder letterlijk te worden
uitgesproken. Een fragment:
Dat het goed is, dat
het eerder anders was, dat klopt
geen asbak dus
we roken buiten
en praten door
bij wijze van herhaling
ik zie zijn vrouw
en dat ze in de kamer
aan onze lege glazen ruikt
Dat het anders was, dat klopt
Ook de gedichten van Thomas Möhlmann zijn zorgvuldig geconstrueerd,
zonder dat het opvalt. Elk woord is afgewogen, maar past zo
goed op zijn plaats dat je niet meer kunt zien dat er zo lang
over nagedacht is. En ook zijn gedichten zijn anekdotisch
en rustig van toon.
Heel anders is het werk van Andy
Fierens, van wie naast het flauwe ‘Kooktips voor kannibalen’
een lang, overdadig gedicht is opgenomen over een man die
een vrouw onstuimig bemint. Een fragment:
sterker dan de oude nacht is jouw staren, liefste. voor jou,
mijn pik-
zwarte koningin, kniel ik. jaren versleet ik aan de horizon,
nu wil ik plukken de abbys die proeft naar muskus,
ik wil lessen mijn dorst aan de lava die roffelt in jouw keel.
oh gij schone, troost mij obsidiaan, dan schenk ik
geheimen aan je gladde buik. streel mijn baard en ik,
ik zwem gewillig in jouw fuik.
En zo gaat het nog ruim een pagina door. Verschrikkelijk vergezocht
en buitengewoon brallerig. Zelfs als parodie op schunnige
poëzie uit vroeger eeuwen kan dit gedicht mij niet verleiden.
‘Onnodig moeilijk’, zo noemde Ayatollah Musa, een andere gebloemleesde
dichter, een van zijn gedichten. Een prachtige typering voor
het werk van Fierens, van Musa zelf en van een aantal andere
dichters uit de bundel. Poëzie hoeft niet duister te zijn
om goed te zijn. De sterkste gedichten uit Vanuit de lucht
zijn helder geschreven, maar met veel zorg. Die gedichten
lijken eenvoudig, maar geven zich niet direct gewonnen. Ook
na een aantal keren herlezen blijven ze mooi.
Dat is niet het geval bij de poëzie
van Diann van Faassen. Haar gedichten zijn het niveau van
de puberpoëzie nog niet ontstegen, hoewel de dichteres inmiddels
al dertig is. Een fragment uit het gedicht ‘Koektaal’:
als alles klein is
kan ik groot zijn
zo was het eigenlijk vroeger ook
Met zachte klanken dwingt hij mij
dan terug de grote wereld in
en van mijn angsten even vrij
maak ik opnieuw een nieuw begin
zoals hij me sust
kan ik gerust zijn
om het kind dat ik was
Het rijmt, het gaat over gevoelens, de zinnen staan uitgesmeerd
over meerdere regels, de interpunctie ontbreekt en af en toe
is er een regel wit gelaten. Nou, dan is het toch een gedicht?
Nee, ik verwacht meer van poëzie. Poëzie is voor mij het comprimeren
van een gedachte, ervaring of gevoel tot de essentie. Ik wil
zien dat de dichter geniet van het spelen met taal, zonder
dat hij zich verliest in dat spel en door blijft rijmen. Ik
wil dat zijn gedachte, ervaring of gevoel mij even op een
andere manier naar de wereld laat kijken. Hierin slaagt, ten
slotte, een gedicht van Joost Baars. Dit gedicht raakt me,
omdat het me even stil laat staan bij een alledaagse gebeurtenis,
herkenbaar voor iedereen die in een grote stad woont.
op hoeveel foto’s van toeristen ben ik vereeuwigd?
als een toevallige passant die langs de dingen loopt
die er toe doen. plaatjes waarmee reizigers
bij thuiskomst pronken
- dit ben ik, aanwezig
bij de schoonheid van het
onvanzelfsprekende -
zonder aandacht voor de
hollander, de jongeman in grijze jas, de onvergeeflijke
passant die langs de dingen loopt die er toe doen.
En zonder dat ik het merkte, heeft de bundel Vanuit de lucht
mij aan het denken gezet over mijn eigen poëtica. Juist omdat
de poëtica van de diverse dichters níet wordt benoemd, kan
de lezer zelf bepalen wat hij mooi vindt, en waarom hij het
mooi vindt. En zo heb ik, zonder het zelf te merken, precies
gedaan wat de samensteller van mij als lezer verlangde: proeven
wat er allemaal is en zelf mijn keuzes maken.
Onderuitgezakt en met de armen over
elkaar geslagen wachten tot zich iets bijzonders aandient,
is niet voldoende. Als je goed kijkt, is er genoeg te zien,
en de korte beschrijvingen van deelnemende dichters achter
in de bundel helpen je verder wanneer je interesse is gewekt
en je meer wilt lezen. Om het de verwende lezers nog makkelijker
te maken is er een uitgebreide en informatieve website: www.vanuitdelucht.cjb.net.
Daar vind je ook een lijst met optredens van de dichters.
Want de poëzie die zij schrijven is poëzie die vaak niet alleen
op papier, maar juist op het podium tot haar recht komt. Als
je eens een avond niet wilt zappen, ga dan naar de dichters
kijken - zij zijn de moeite meer dan waard.(Literair tijdschrift
Nymph)
terug naar boven
een
allegaartje van weinig originele stijlen, en dan nog op een
laag niveau
door
Albert Hagenaars
terug naar boven
'een heel belangrijk boek - zeer prettige kennismaking - een absolute must,' zei presentator Kenneth van Zijl in het NPS radioprogramma Knetterende Letteren op de gedichtendag, 31 januari 2002 . Daniël Dee werd geïnterviewd en er werd werk voorgelezen van Daniël Dee en Joris Buitendijk.
uit
bespreking van 'Awater'
door Peter
Swanborn
(...) Awater bevat geen diepgaande essays of versanalyses,
maar des te meer
korte, prikkelende en over het algemeen goed geschreven bijdragen
die
uitnodigen om van de dichter meer te gaan lezen.
Behalve misschien de dichters over wie Gerrit Komrij schrijft
in zijn
'notities bij vijf nieuwe dichters en een bloemlezing'. De
bloemlezing is de
vorig jaar verschenen bundel 'Vanuit de lucht - de eerste
generatie dichters
van de eenentwintigste eeuw'. Komrij toont zich hier op zijn
allervriendelijkst, niemand wordt bekritiseerd, maar uit het
achterwege
laten van serieuze complimenten kun je opmaken dat Komrij
toch weinig onder
de indruk was. (...) (Volkskrant, 30-1-2002)
terug naar boven
krakatau (interview met ruben van gogh)
Wat vind je van de aanpak van Daniel Dee m.b.t. Vanuit de lucht?
Zoals Daniel in zijn voorwoord zegt is Vanuit de lucht geen vervolg van Sprong naar de sterren. Daniel geeft ook geen verbindende elementen aan waarom er sprake is van een generatie behalve dan de leeftijd. Dit vind ik jammer. Ik hou er wel van als iemand juist gaat kiezen en een nadrukkelijkere mening durft weer te geven. Maar voor de rest is het goed. Ik had zelf niet het idee dat de tijd rijp was om weer een generatie te bloemlezen. Na Sprong naar de sterren had ik zoiets van ik weet nu wel wat er gaande is in de poezie. Het is Daniel gelukt om veel voor mij nieuwe dichters te laten zien. Van de bundel Vanuit de lucht in het algemeen vind ik de titel en het omslag mooi. Toch zijn er wel veel slordigheden in te vinden zoals spelfouten, dubbele spaties, het ontbreken van spaties na komma's enz. Dan denk ik: "Redactie, lees het nou!" Ze zouden het vier of vijf keer gelezen moeten hebben. (Krakatau, nr. 12)
uk-columnist bundelt gedichten
door Herman Sandman
de herfst was rijk aan poëzie
Daniël Dee (26), dichter te Groningen, stelde een bloemlezing samen van dichters die na 1970 zijn geboren: Vanuit de lucht (Passage, ƒ 29,75). Bloemlezen doen ze graag, daar in het Noorden, want ook dichter Ruben van Gogh woonde in Groningen toen hij in 1999 zijn bloemlezing Sprong naar de sterren het licht deed zien.
Van Gogh bood een podium aan 'de laatste generatie dichters van de 20ste eeuw', Dee biedt dat, zoals de ondertitel luidt aan de 'eerste generatie dichters van de 21ste eeuw'. Van 28 jonge dichters nam Daniël Dee poëzie op in Vanuit de lucht. Een aantal van hen kennen we van festivals: Hagar Peeters, Dee zelf, Ramsey Nasr, Ayatollah Musa.
Vanuit de lucht is een bundel met begrijpelijke gedichten, enkele ontoegankelijke verzen én geraaskal. Je krijgt jeuk van de gedichten van de Fries Tsead Bruinja (bijna onleesbare reeksen woorden zonder punten of komma's), maar bewondert het heldere formuleren van drie vrouwen: Jannah Loontjens, Tjitske Jansen en Klaske Havik. Musa is ondoorgrondelijk, Andy Fierens heeft onmiskenbaar gevoel voor humor.
De ene dichter swingt, de andere hakkelt, regen en nattigheid kom je meer dan eens tegen, maar deze generatie is er geen van vernieuwers of hemelbestormers. Jammer dat de typefouten niet uit de poëzie zijn gehaald en dat Dee's introductie in zulk kreupel Nederlands is geschreven. (Algemeen Dagblad, vrijdag 21 december 2001)
boekhandel van someren & ten bosch (zutphen)
door Hanz Mirck
terug naar boven
Half november 2001 verscheen de door mij samengestelde en ingeleide bloemlezing 'Vanuit de lucht - de eerste generatie dichters van de 21e eeuw'. Nu, een maand en drie recensies verder, zal ik voorzichtig proberen een kleine balans op te maken.
Wat kun je verwachten van een bloemlezing vol dichters zonder aantoonbare samenhang of thema? In ieder geval dat het aangeboden werk divers zal zijn en dat het een indruk hoopt te geven van waar het in de Nederlandse poëzie naar toe gaat de komende jaren. Samensteller Daniël Dee geeft aan dat poëzie onder de jonge generatie leeft, maar is het wel allemaal goud dat blinkt? En in hoeverre zijn deze jongeren een vernieuwing voor het literaire klimaat? Een bloemlezing als "Vanuit de lucht" zou antwoord moeten geven op deze en vele andere vragen; pas over enkele jaren zal uitkomen of deze uitgave van ?Vanuit de lucht? noodzakelijk was of dat het niet meer dan een opstapje voor beginnende dichters blijkt te zijn.
Wat opvalt is dat veel gedichten naar voren springen door één enkele zin of alinea. Het lijkt alsof het gehele gedicht zich rond deze zin heeft gevormd met het gevolg dat niet het gedicht, maar slechts de aardige vondst bijdraagt aan de waardering van de schrijver. De pakkende openingsregels van het gedicht "Mijn trui" van Frederik Lucien De Laere luiden: "In mijn trui ben ik te lui / om een fatsoenlijk mens te zijn." waarna het gedicht dat volgt zichzelf enigszins verliest in mooischrijverij. De zin "Zo had dit moment / mij mijn manifest gegeven", de slotzin uit het gedicht "Manifest" van Jannah Loontjens, is de krachtige kern van het hele gedicht maar tevens doet het al het bovenstaande op slag vergeten.
Zo zijn er meer voorbeelden te vinden, maar het zou de bloemlezing geen recht doen als we haar daarop afrekenen. Er staan immers prachtige gedichten in de bundel, zoals deze van Yorgos Dalman:
en het purper van Bic balpenneninkt
waarmee je heel speciaal
ongenaakbaar kunt schrijven
of ik
of Blitzträumen.
over het water van een kleine ven,
het water waarin een libel
levenloos op haar ruggetje drijft.
De schaduw op dat water. De vleugeltjes.
De gebroken schittering.
Het gekozen werk suggereert dat er anno 2001 niets nieuws onder de zon is - veel grijpt terug op voorgangers uit de jaren zestig en zeventig - maar die conclusie is misschien nog wat te voorbarig. De schrijvers zijn immers nog jong en slechts enkelen van hen, waaronder Ramsey Nasr en Alfred Schaffer, hebben hun sporen al enigszins verdiend in de grotemensenwereld der literatoren. Er valt voor de jongeren dus nog genoeg te leren, want voor wat de onbekende dichters betreft was het voor mij een eerste, maar meestal aangename, kennismaking. Al met al kan ik zeggen dat de Nederlandse poëzie de komende jaren niets te vrezen heeft.(Meander op zondag (16-12-2001): http://meander.italics.net)
WAT
IS ER TOCH AAN DE HAND MET 'VRIJ NEDERLAND'?
Epibreren - In de literatuurafdeling Republiek der Letteren
in de Vrij Nederland van deze week foetert de verzuurde recensent
Rob Schouten een pagina lang op de jeugdige dichters uit de bloemlezing
Vanuit
de lucht (samenstelling Daniël Dee, Uitgeverij Passage, 2001),
allen geboren tussen 1971 en 1982, met een gemiddelde leeftijd van
26,1 jaar.
Hij doet dit door te verwijzen naar de eerder verschenen bloemlezingen
met werk van 'jonge dichters 'Aan iedere spijker een regel
van Serge van
Duijnhoven (Prometheus, 1995) - waarin ook werk staat van een
groot aantal veertigers, en de bloemlezing Ieder hangt aan zijn
gevallen toren van Rogi
Wieg, waarin werk van de oudere 'jongere' Charles Ducal (1952)
- toen 36.
Ook refereert hij tot tweemaal toe aan de bijdragen van dan weer Kaspar
Peeters en dan weer Kaspar Peters - terwijl Kasper
Peters toch echt Kasper Peters heet.
Als klap op de vuurpijl beweert Schouten: "Het kan zijn dat die
teleurstelling van papier veroorzaakt wordt door het feit dat veel
van deze gedichten voor het podium geschreven zijn en beter bekken
dan dat ze ogen."
Het 'feit' dat Schouten zo nadrukkelijk presenteert is in feite
een heuse leugen - een tactiek waarvan Vrij Nederland-medewerkers
zich wel vaker bedienen. Zover mij bekend schrijft géén enkele Vanuit
de lucht-dichter (evenmin als geen van de daarvan ook al betichtte
Sprong naar de sterren-dichters) expliciet voor het podium
- iets wat er maar niet in wil bij het recensentendom.
Nog vreemder wordt het voor wie in de gewraakte Vrij Nederland enkele
pagina's verder bladert: op pagina 82 staat de samenvatting van de
negatieve recensie van de nieuwe roman De klopgeest van Gerrit
Komrij door Republiek der Letteren-chef Jeroen Vullings, in de
rubriek 'Gewogen en te licht bevonden': "Geen dramatiek, een
ruggengraatloos verhaal. (...) De auteur is blijven steken in gemakzuchtige
zelfgenoegzaamheid."
Op bladzijde 88 valt echter, in een advertentie om meer abonnees te
krijgen, te lezen: "Neem nu een abonnement op VN en ontvang 'De
klopgeest' van Gerrit Komrij. (...) Met zijn welbekende pen schetst
Komrij een haarscherp beeld van het roerige einde van de 19de eeuw.
(...) De geest van dit fin du siècle had niet beter beschreven kunnen
worden. En heeft met ''De klopgeest' een welverdiende chroniqueur."
Ergens ligt er iets te rotten, daar in die Republiek der Letteren.
(Bart FM Droog, Epibode, 13-12-2001)
terug naar boven
terug naar boven
Ik schotelde Daniël Dee de volgende vragen voor om wat meer te weten te komen over zijn werkwijze en vooronderstellingen bij het samenstellen van de bloemlezing. Er wordt in de vragen gesproken van een recensie en de inleiding die Dee schreef voor de bundel; deze zijn, samen met nog meer informatie, na te lezen op de website van Vanuit de lucht: http://vanuitdelucht.cjb.net.
Waarom heb je er voor gekozen om als samensteller
zelf in het boekwerk te verschijnen met drie gedichten? Was het
niet gepast om je als redacteur wat bescheidener op te stellen?
"‘Bescheidenheid siert de mens’, maar wat heb je eraan een sierpauw te zijn, zonder dat iemand naar je veren kan kijken? Ik zou dus niet weten waarom bescheidenheid in dit geval gepast zou zijn. Dat is een typisch Nederlandse gedachte: vooral niet haantje de voorste zijn. Nu ben ik dat van nature niet, maar wil ik wel graag aandacht voor mijn werk. Ik schrijf ten slotte niet voor niets. Deze bloemlezing was dus een uitgesproken gelegenheid om, naast andere talentvolle dichters, mijn eigen werk onder de aandacht te brengen. Ik ben er ook trots op en ben daarnaast benieuwd hoe anderen mijn werk ervaren. Daarbij voldoe ik aan de gestelde eisen van de bloemlezing: ik schrijf Nederlandstalig, ik ben na 1971 geboren, ik heb in verschillende tijdschriften gepubliceerd, ik zal binnenkort debuteren, ik ben er actief mee bezig en ik neem mijn werk serieus."
Wat vind je van de (indirecte) kritiek
die Ronald Ohlsen in zijn recensie in de Groningse Verakrant geeft
op je inleiding, dat je ook de eenvoudigste zaken die de deelnemende
dichters wél kan verbinden - zoals gebruik van het vrije vers
- niet vermeldt?
"Ik vind de kritiek erg opbouwend. Toch zou ik willen vermelden dat het mij niet ging om in deze bloemlezing dichters tegen wil en dank in een programmatisch hokje te duwen. Ik vind dat lezers en critici zelf maar moeten uitzoeken wie in welk hoekje moet geduwd worden. Mijn taak beschouw ik voornamelijk als opstap: ik wil het publiek kennis laten maken met het werk van deze jonge dichters. Daarnaast wordt het snel duidelijk, wanneer je de bloemlezing begint te lezen, dat er vrijwel alleen maar vrije verzen in staan (dit zegt overigens niets over een programma). Zo wordt het ook direct duidelijk dat iedere dichter gebruik maakt van de 26 letters van het alfabet. Ik bedoel: hoever moet een bloemlezer gaan om geforceerd een verbintenis onder de dichters te vinden?"
Zou het niet goed geweest zijn om die smaak
en voorkeuren van jou persoonlijk, die je volgens je inleiding
voornamelijk hebt gebruikt bij het samenstellen van de bundel,
te expliciteren zoals bijvoorbeeld Gerrit Komrij doet in het voorwoord
van zijn 'Dikke Komrij' (dat hij bijv. alle Vaderlands, Gods-
en Oranjelievende werkjes er uit heeft gelaten) of op het gebied
van gender? Kun je alsnog iets van die smaak en voorkeuren prijsgeven?
"Helaas kan ik niets prijsgeven van die
smaak en voorkeuren. De totalitaire geheime breinpolitie bewaakt
deze smaak en voorkeuren, opdat ontsnappen welhaast onmogelijk
wordt gemaakt en zware represailles staan op overtredingen. Ik
heb geen idee waarom mijn breinpolitie zoiets doet. Mensen die
denken te weten wat die smaak en voorkeuren van mij zijn: zeg
het mij en zeg me wie ik ben. De juiste antwoorden zal ik op waarde
weten te schatten en belonen naar verdienste.
Kun je wat meer vertellen over die traditie
uit de jaren dertig van de twintigste eeuw, waarin - volgens je
inleiding - jaarlijks bloemlezingen van jonge dichters verschenen?
"Jawel, maar wat wil je er over weten? Ik kan hier wel een literatuurles gaan houden, maar dan kan ik net zo goed verwijzen naar de betere literatuurgeschiedenisboeken. Ik kan nog wel even een tip geven: lees bijvoorbeeld eens de bloemlezing In aanbouw uit die tijd; zeer de moeite waard en ook een beetje nostalgie." (GLK, 10-12-2001)
Rense Sinkgraven
door
Petra Else Jekel
Rense Sinkgraven zit van kop tot staart in de literatuur. Hij werkt
niet alleen veel voor de Schrijversschool Groningen, die behalve allerhande
schrijfcursussen ook velerlei literaire avonden en manifestaties organiseert,
maar staat ook al jaren op de bühne met zijn eigen gedichten, die
gepubliceerd worden in tijdschriften, en werkt hij aan een roman.
Hij groeide op in het Drentse Smilde (...) en is momenteel woonachtig
in Groningen.
Jij staat níet in de recent verschenen bloemlezing Vanuit de lucht,
en de reden daarvoor is in elk geval omdat je buiten de leeftijdsbeperkingen
viel, maar gek genoeg ook niet in Sprong naar de sterren, de welbekende
'voorloper' van deze bloemlezing die samengesteld werd door Ruben
van Gogh. Hoe zie je jouw positie ten opzichte van deze beide bloemlezingen?
"Ik had het kunnen waarderen wanneer Ruben van Gogh mij had opgenomen
in zijn bloemlezing Sprong naar de Sterren, want ondanks het discutabele
uitgangspunt stond er een aantal dichters in waar ik wel tussen had
willen staan. Dat ik er niet in gekomen ben, kan te maken hebben met
de programmatische insteek waarvoor Van Gogh gekozen heeft. Ik ben
daar geen voorstander van. Mijn voornaamste bezwaar is dat er naar
een gemeenschappelijk kenmerk gezocht wordt. Afgezien van het geforceerde
karakter dat het boek daardoor krijgt, vind ik het geen interessant
gegeven. Het gaat mij om de individuen. Wie staan er in de bloemlezing?
Zijn dat dichters die ik waardeer, respecteer? Dat zijn vragen die
er toe doen. Waarin ze overeenkomen interesseert mij niet. Daarom
geef ik de voorkeur aan een bloemlezing als 'Vanuit de lucht'. Deze
bundel gaat niet gebukt onder het juk van de overeenstemming, maar
gaat over jonge dichters die er toe doen. De enige kanttekening die
ik wil plaatsen is de leeftijdsgrens die wat mij betreft beter op
36 jaar gesteld had kunnen worden." (GLK, 10-12-2001)
voor
het volledige verhaal click hier
terug naar boven
jong fladderen de dichters naar boven
door Fleur
Speet
Ze komen inderdaad als uit de lucht gevallen, de nieuwe dichters die
dichter Daniël Dee bloemlezend heeft verzameld. In Vanuit de lucht
scharrelde Dee, zelf uit 1975, dichters van ná 1970 bij elkaar.
Naast twee bekende namen (Hagar Peeters en Ramsey Nasr, die ook in
de filmwereld opgang maakt), en een nieuwe dichter die we al kenden
als prozaschrijver (Maria Barnas), zijn het vooral nog onbekende namen.
Het enige kenmerk dat al deze dichters bindt, is volgens Dee hun leeftijd.
terug naar boven
Met dit soort regels lijken de jaren vijftig in de dichtkunst terug te keren. De jaren zestig herleven door de vele jonge dichters die besloten hebben de hoofdletters en de leestekens af te schaffen.
aanhoudend
succes!
Nijmegen - Zowel 'De Halfwittnessclub', 's zondagsmiddags in de Lege Bieb,
alsmede de presentatie van 'Vanuit de lucht' in Artplex Lux - ook 's
middags - en 'de Fullwittnessclub' 's avonds in Extrapool trokken meer
bezoekers dan verwacht. In De Lege Bieb genoten honderden bezoekers van
het rijke aanbod aan drukwerken van sympathieke uitgeverijen uit
Nederland, Duitsland, Engeland, Slovenië, Frankrijk, Duitsland en
Zwitserland, terwijl aan een tafel op het podium literatoren en
wetenschappers de stand van zaken bediscussieerden voor het NOT/Teleac
radioprogramma Tema, dat later deze week wordt uitgezonden. Ook Studio
Brussel maakte opnamen, die aanstaande. vrijdag tussen 17.00 en 19.00 te
beluisteren zijn. In Zaal Zeven van Lux woonden ondertussen circa 150
mensen de presentatie van de bloemlezing 'Vanuit de lucht bij. Negentien
van de in totaal achtentwintig gebloemleesde dichters, allen van de
lichtingen 1971 tot en met 1982 droegen op zeer onderhoudende en zeer
verschillende wijze hun gedichten voor, veelal muzikaal ondersteund door
de virtuoze muzikanten van het Muziekenhuis. Opvallend was dat een
behoorlijk aantal hun gedichten uit het hoofd kenden. De Vlaming Frederik
Lucien de Laere (1971) van het Venijnig Gebroed beet de spits af met het
gedicht 'Een dagje met Robbie' en revancheerde zich voor zijn optreden op
zaterdagavond. Moeiteloos kreeg hij de zaal stil. Andy Fierens (1976), 'writer
in residence' van het festival, toonde zich een waar podiumbeest met een
prachtgedicht over kroegroddels, heftig ondersteund door de muzikanten. De
Amsterdamse Thomas Möhlmann (1975) koos voor een meer ingetogen aanpak en
liet intrigerende gedichten horen, waarvan de regels 'er rijdt een
verdwaalde trein' en 'ik ben van plan van haar te houden' me beklijfden.
Jannah Loontjens (1974) oogstte een spontaan lachsalvo toen ze haar
voordracht begon met de woorden "Om te beginnen begin ik met het
gedicht dat 'Om te beginnen' heet". Zelf was ik zeer verheugd toen ze
een gedicht voordroeg waarin een Peugeot in voorkwam - de jongere dichters
hebben het sowieso - tot mijn grote vreugd - vaak over auto's en het
snelwegbestaan in 'Vanuit de lucht', een hele vooruitgang na al die
verstilde treingedichten van de afgelopen 150 jaar. Er staan evenwel ook
treingedichten in 'Vanuit de lucht' - niet verwonderlijk, daar de jeugd zo
u weet, veelal gebruik moet maken van dit achterhaalde transportmiddel.
Hoe dan ook, toen Loontjens sprak over de 'homogenisering van de westerse
maatschappij' voelde ik me echt een ouwe en vooral domme lul worden, niet
in staat te begrijpen wat ze hier nu precies mee bedoelde. Met andere
woorden, ze had me ontregeld en dat schijnt altijd goed te zijn. Na
Loontjens volgde de samensteller van de bundel, Daniël Dee (1975). Met
zijn kenmerkende stemgeluid berichtte hij over zijn ongelukkig
liefdesleven en draaide zijn lange lijf amusant om de te laag opgestelde
microfoon heen. Vlaming albrecht b doemlicht betrad vervolgens de bühne,
om er onder andere een pastiche op Paul van Ostaijens 'Vers 6' te brengen,
een gedicht dat me na aan het hart ligt. Zijn voordracht was een stuk
overtuigender dan wat hij de avond ervoor neerzette op de eerste Poetry
After Party - ongetwijfeld omdat hij ditmaal korte verzen voordroeg. Wie
'Vanuit de lucht' vergelijkt met de bloemlezing 'Sprong naar de sterren'
(Kwadraat, 1999) ziet dat de jeugd van tegenwoordig langere verzen maakt
dan de oude garde. Maar wellicht is dit slechts schijn, en heeft samensteller
Dee slechts deze voorliefde die hij in de bloemlezing geëtaleerd heeft. Het dient gezicht: vanuit de lucht bevat ook een
aanzienlijke grotere vrouwelijke inbreng dan 'Sprong naar de sterren'. De
laatste, door Ruben van Gogh samenstelde bundel bracht werk van Hagar
Peeters, Albertina Soepboer en Ilse Starkenburg. In 'Vanuit de lucht'
daarentegen werk van maar liefst acht dichteressen. Een ervan is Petra
Else Jekel (1980) en zij liet dan ook het zeer vrouwelijke gedicht 'De
tweelingvrouw' horen. Joost Baars liet een vervreemdend gedicht horen,
waaruit ik - waarschijnlijk verkeerd - opmaakte dat zijn geliefde juist
uit het raam gesprongen was, uit de kamer die hij in zijn gedicht
beschreef. Presentator Tjitse Hofman (1974) had bizarre gesprekken met de
muzikanten: "Willen jullie een dieseltreintje van Noordnet
imiteren?" - bij het gedicht 'Trein'. Bij het volgende gedicht vroeg
zangeres Quirinne Melssen: "Wat wil je nu?", waarop Hofman
riposteerde "seks". Melssen begon daarop te kreunen, waarop
Hofman uitriep: "Wacht nou effe. Dit is homo-erotische seks op een
parkeerplaats" en hij deed het gedicht 'Lepelaar'. Ook Maria Barnas
(1973) had een hilarische dialoog met de muzikanten en Jan Wijffels
(1979), die ondermeer een vers in het Brugse dialect bracht, instrueerde
hun (de muzikanten) waar wel en niet te spelen. Hij had een briljante
openingszin: "Onder het motto van 'alles kan maar niets mag' doe ik
vanavond leukemie". Tjitske Mussche (1982)oreerde een sonnet geheten
'Zonet'. Zeer zelfverzekerd bracht Steven Verhelst (1976) een
voetbalgedicht en een sentimenteel sonnet, gevolgd door Diann van Faassen
(1971), die over geile componisten dichtte, maar het meest raakte met
het simpele 'Zomeravond', dat ook in 'Vanuit de lucht' staat opgenomen en
eindigt met het fraaie "tuinslang spuit / zon gaat onder / dag is
uit". Dichter / vertaler Willem Groenewegen (1971) las op een
meeslepende wijze en fraai door het Muziekenhuis ondersteund zijn sterk autobiografische
gedichten uit de bloemlezing, waarna Sieger M. Geertsma
(1979) het podium betrad. Hij zette zelf oraal de muziek in en gaf een
werkelijk meeslepende voordracht weg, waarbij hij niet alleen zichzelf in
een trance wist te werken, maar er ook in slaagde het publiek daarin mee
te nemen. Fenomenaal! Rotterdammer Peter de Groot (1973) had de zware taak
na Geertsma op te treden. Wat me van zijn voordracht bijgebleven is, zijn
de woorden "Ik maal mezelf in de mixer" en "de jeugd is
immers vroeg volwassen dit jaar." Ontroerd raakte ik van de gedichten
van Benne van der Velde (1974), die eerst harde beelden uit het dagelijkse
nieuws bracht om dan over te gaan in heerlijk romantische regels. Erg
verrassend. Tot slot bracht Tjitske Jansen (1971) een scherpe tekst vol
zelfspot over hoe ze eens ladderzat en met liefdesverdriet bij haar ex
probeerde in te breken en door verontruste buurtbewoners en gealarmeerde
agenten voor potentieel zelfmoordenaar gehouden werd. Na de voordrachten,
die door het publiek hogelijk werden gewaardeerd, bedankte samensteller Daniël
Dee uitgebreid allen die hadden meegewerkt, waarna uitgever Anton
Scheepstra uitgebreid Daniël bedankte en Ruben van Gogh het eerste
exemplaar in ontvangst mocht wenen. Godzijdank bedankte hij niemand (het
dankgehalte had de tolerantiegrens reeds gepasseerd) maar vertelde
simpelweg blij te zijn dat de loden last als 'behorend tot de jongste
generatie' met het verschijnen van 'Vanuit de lucht' eindelijk van zijn
schouders gevallen was. (Bart FM Droog, Epibode, 19-11-2001)
terug naar boven
We stonden in Nijmegen aan de oever van de Waal, Maria
Barnas, Tommy Wieringa en ik en Tommy vertelde hoe hij daar ooit gezien
had dat er een vrouw in de rivier viel. Ze was kopje onder gegaan en, zo
las hij later in de krant, pas weken daarna gevonden. Kilometers
verderop. De sterke onderstroom had haar geen kans gegeven om naar de
kant te zwemmen. Ze was waarschijnlijk zelf gesprongen omdat ze ruzie
had met haar vriendje. Om ons heen waggelden eenden op de kade. Een
moeder speelde geduldig met haar kind. Witte cumuluswolken sleepten hun
schaduwen over het water. De wereld is onschuldig, dacht ik. Het zijn de
verhalen die maken dat sommige plaatsen je doen huiveren.
We waren nog wat brak van de avond tevoren. In De Lege Bieb hadden we
het podium bestegen om onze bijdrage te leveren aan het
programmaonderdeel Schijt aan Parijs! op literatuurfestival De
Wintertuin. Voor een uitverkochte zaal had Joost Zwagerman voor het
eerst in jaren voorgelezen uit Gimmick!. Hij merkte op dat de wereld
toch niet zo veranderd was als hij had gedacht. Jaap Scholten had een
stukje Morgenster gedaan, terwijl op een scherm achter zijn rug beelden
van de treinkaping bij De Punt in 1977 werden getoond. Serge van
Duijnhoven kwam met een fragment uit We noemen het rozen over zijn
belevenissen tijdens de oorlog in voormalig Joegoslavië. Femke Halsema
droeg een vlammende column voor die ze in het kader van de avond had
geschreven. Na afloop was er een Poetry After Party.
Het was twee uur. Maria moest om vier uur aanwezig zijn in het theater
Lux. Ze was door de organisatie van De Wintertuin uitgenodigd om op te
treden bij de presentatie van de bloemlezing Vanuit de lucht; de eerste
generatie dichters van de eenentwintigste eeuw (Uitgeverij Passage). Om
de tijd te doden hadden we besloten een wandelingetje te gaan maken.
Naar het park en vervolgens over de boulevard die langs de Waal liep, en
waar je aan de ene kant uitkeek op een groengeelbruine bomenrij en aan
de andere kant op imposante industrie. In ons uitzicht verbonden twee
bruggen de oevers van de rivier. Op de grote boog van een van die
bruggen had iemand een tekst gespoten, met zwarte letters: Bien I
♥ You. Ik stelde me voor hoe een jongen onvervaard naar boven
geklommen was om uiting te geven aan zijn liefde. Misschien had hij de
volgende dag een boot gehuurd en was hij met haar uit varen gegaan om
haar te laten zien hoeveel hij van haar hield. De wereld is onschuldig
dacht ik weer. Het zijn de verhalen die maken dat plaatsen je doen
huiveren.
Ik zit inmiddels weer thuis achter mijn computer. De bundel Vanuit de
lucht; de eerste generatie dichters van de eenentwintigste eeuw ligt
hier voor mij. Op bladzijde 10 las ik het gedicht ‘White horse hill’
van Maria Barnas: Ik luister naar herinneringen / die niet meer om mijn
vingers passen / Raak ik ze kwijt of verliezen ze mij // Met mijn oor
tegen de aarde / hoor ik het naderen / Het gaat niet voorbij. Dit
gedicht gaat vandaag over een avond in Nijmegen waarop voorgelezen werd
over de geschiedenis van de afgelopen vijfentwintig jaar, over een vrouw
die in de Waal sprong omdat ze ruzie had met haar vriendje, over een
jongen die voor zijn Bien een boog van de Waalbrug beklom.
In de inleiding van de bloemlezing schrijft samensteller Daniël Dee:
“We zijn het portaal doorgegaan dat de 20ste eeuw van de 21ste eeuw
scheidde, en alles lijkt te veranderen. In de literaire scene hebben de
ontwikkelingen ook niet stilgestaan. Inmiddels heeft zich een nieuwe
generatie dichters aangediend.” Welke ontwikkelingen er in die
literaire scene hebben plaatsgevonden laat Dee in het midden. Hij heeft
naar eigen zeggen gedichten uitgekozen van 28 dichters die: “na 1970
zijn geboren, Nederlandstalige poëzie schrijven, zojuist gedebuteerd
zijn of dat zeer binnenkort gaan doen, publiceren in literaire
tijdschriften, her en der te vinden zijn op verschillende literaire
podia, hun werk serieus nemen en er actief mee bezig zijn.” Dee is
heel voorzichtig met het doen van uitspraken. Hij meldt niet dat er
bijna alleen maar vrije verzen in Vanuit de lucht terug te vinden zijn,
dat de meeste dichters in de bundel niet alleen op papier, maar ook op
het podium hun mannetje staan, dat de dosis gruwelijkheden opvallend
groot is en dat er daarentegen maar weinig over de liefde geschreven
wordt. Dee benadrukt wel dat “deze bloemlezing geen programmatische
insteek heeft”. Ook merkt hij op: “Ik kon slechts uitgaan van mijn
eigen smaak en voorkeuren, alsmede een beeld proberen te geven van de
stijl van elke individuele dichter.”
De poëzie is onschuldig. Het zijn de verhalen die maken dat sommige
gedichten je doen huiveren. Op bladzijde 74 bijvoorbeeld lees ik het
gedicht ‘Maak mijn moeder’ van Ramsey Nasr. Het zet mijn gedachten
stop. Ik zal niet vertellen waarom. Lees het zelf maar. (Ronald Ohlsen,
Vera Krant November 2001)
Interview met Daniël Dee door Erik Brus
Tot en met de jaren zestig verscheen ze
regelmatig: bloemlezingen waarin een nieuwe generatie Nederlandstalige
dichters wordt voorgesteld. In de afgelopen decennia is dat gebruik nogal
in het slop geraakt. Dit najaar verschijnt echter Vanuit de lucht, de
eerste generatie dichters van en eenentwintigste eeuw. Programmatische
doelstellingen heeft Daniël Dee niet met Vanuit de lucht. Hij wil
vooral de traditie van poëzie-bloemlezingen nieuw leven helpen inblazen.
Daniël Dee (1975) was de eerste huisdichter van de Groninger universiteit, waar hij Nederlandse taal- en letterkunde studeert. Hij publiceerde zijn gedichten in diverse tijdschriften en treedt veelvuldig op. Daarnaast is hij redacteur van literair tijdschrift Krakatau. Door zijn activiteiten als dichter en redacteur signaleerde hij de opkomst van een nieuwe generatie dichters wier werk aandacht verdient.
Dee vatte het idee op een bloemlezing samen te stellen met de beste Nederlandstalige dichters geboren na 1970. Uitgeverij Passage te Groningen reageerde enthousiast op zijn voorstel, en hij kon aan het werk. Dee: ‘Ik heb alleen geselecteerd op literaire kwaliteit, waarbij ik er vooral naar gekeken heb of een dichter een eigen stem heeft ontwikkeld. Ik heb dichters gevraagd werk op te sturen, en tijdschriften en uitgevers om tips gevraagd. Op die manier kreeg ik veel materiaal binnen. Bij het selecteren heb ik advies gekregen van Hilde Meeus en Wiedeke Piël, die ook allebei Nederlandse letterkunde studeren in Groningen. Uiteindelijk zijn de meeste geselecteerden vertegenwoordigd met drie gedichten die min of meer typerend zijn voor hun werk.’
Papier en podium
Uitgeverij Passage schrijft in haar najaarsbrochure over Vanuit de lucht: ‘Er waait een jonge wind door de poëzie. Met name op podia, maar ook in verschillende tijdschriften en lokale bloemlezingen blijkt dat poëzie leeft onder de jonge generatie.’ De belangstelling van jongeren voor poëzie is inderdaad opmerkelijk, maar deze beperkt zich voornamelijk tot de voordracht van poëzie. Overal in het land worden literaire podia georganiseerd, die vaak druk bezocht worden. Poëzie op papier echter wordt nog altijd weinig verkocht; de oplage van de meeste dichtbundels overstijgt de enkele honderden niet.
Dee: ‘Poëzie heeft nog steeds het stempel moeilijk en zwaarmoedig te zijn. Ik beschouw het een beetje als een missie om duidelijk te maken dat poëzie heel vitaal en toegankelijk kan zijn. Veel mensen hebben een soort drempelvrees, men moet eraan geroken hebben. Als men een dichters heeft zien optreden is de stap toch wat makkelijker gezet om diens werk te gaan lezen. Ik hoop dat Vanuit de lucht ook een dergelijke nieuwsgierigheid kan opwekken.’
‘Het is sowieso goed dat er tegenwoordig zoveel dichters op het podium te zien zijn. Ik zie het als back to basic, teruggrijpen op de orale tradities van de poëzie. De tijd is voorbij dat de dichter louter vanuit zijn zolderkamer werkt. De maatschappij is veranderd en daar moet je in meegaan. Er zijn zoveel manieren om jezelf te presenteren, het voordragen van je eigen werk hoort daarbij. Natuurlijk zal Vanuit de lucht ook het land ingaan. We hebben plannen om in de grote steden dichters uit de bloemlezing te laten voordragen, aangevuld met plaatselijke dichters.’
Ieder voor zich
Het is bijna onvermijdelijk dat Vanuit de lucht vergeleken zal worden met Ruben van Goghs Sprong naar de sterren (1999), de enige andere bloemlezing met jonge dichters die de laatste jaren is verschenen. Van Gogh bundelde de laatste generatie dichters van de twintigste eeuw en waagde zich aan een inhoudelijke definiëring van hun werk. Van Gogh sprak van ‘gebeurende’, snelle poëzie die beïnvloed is door film- en clipcultuur.
In zijn inleiding stelt Dee uitdrukkelijk dat Vanuit de lucht, in tegenstelling tot Sprong naar de sterren, niet programmatisch van aard is. Doelstelling is slechts ‘de stand van zaken op poëtisch gebied weer te geven’. Dee: ‘Ik geloof niet dat er belangwekkende stromingen of programma’s zijn in de huidige poëzie, maar er zijn wel degelijk groepjes dichters. Het is me opgevallen dat er in bepaalde gebieden, en niet alleen in grote steden als Amsterdam en Groningen, concentraties van dichters zijn. Blijkbaar zoekt men elkaar op en werkt het stimulerend om vakgenoten om je heen te hebben. Soms treden dichters uit een bepaalde regio ook samen op.’
‘Maar dat betekent nog niet dat er inhoudelijke overeenkomsten zijn. Alles kan tegenwoordig in de poëzie, en daardoor is het meer ieder voor zich. Allerlei subculturen lopen door elkaar heen. Er is niet meer één overheersend iets waartegen je je af kunt zetten, zoals indertijd de Vijftigers deden tegen het bedompte Nederland van na de oorlog. Natuurlijk worden er wel inhoudelijke discussies gevoerd, zoals onlangs nog gebeurde over de vermeende tegenstelling tussen podiumdichters en dichters op papier. Maar vaak komen die discussies voort uit egotripperij. Ze leiden ook meestal nergens toe.’
‘Ruben van Gogh heeft toch geprobeerd een gemeenschappelijk kenmerk te vinden bij een aantal nieuwe dichters, maar het is niet goed gelukt. Het was te geforceerd. Verschillende dichters in zijn bloemlezing hebben later ook afstand genomen van het programma waaronder ze geschaard waren. Ze wisten aanvankelijk niet eens dat Van Gogh dat doen zou. Ik denk dat zo’n programma gewoon niet erg in deze tijd past. Toch zie ik Vanuit de lucht wel als een opvolger van Sprong naar de sterren, de titel die ik heb gekozen verwijst er ook naar. Ruben van Gogh heeft een traditie, het bloemlezen van jonge dichters, weer opgepakt. Met Vanuit de lucht probeer ik die ontwikkeling voort te zetten.’(Passionate, november 2001) dankbetuiging aan
van casteren
Reactie van Daniël Dee op het
artikel Arme jonge dichters van nu.
In het artikel Arme jonge
dichters van nu uit De Groene Amsterdammer nr. 18 van 5 mei 2001
maakt Joris van Casteren geheel uit vrije wil reclame voor de dit najaar
te verschijnen en tot op heden nog titelloze bloemlezing van jonge
dichters aan het begin van het derde millennium (Uitgeverij Passage,
Groningen), die door ondergetekende wordt samengesteld en ingeleid. Bij
deze wil ik hem dan ook hartelijk bedanken voor de moeite die hij zich
heeft getroost. Het eindresultaat mag er wezen -twee hele pagina’s uit
het onafhankelijke weekblad sedert 1877 zijn ter beschikking gesteld en
volgeschreven.
In zijn artikel refereert Van Casteren
aan de bloemlezing, die een weerspiegeling van de stand van zaken onder
Nederlandstalige jonge dichters zal worden, als: ‘niet overtuigd [...]
geraakt van de noodzaak’. De bloemlezing blijft bovendien ‘consequentieloos
in het luchtledige […] hangen’. Deze uitlatingen kan ik alleen maar
toejuichen. De noodzaak van poëzie ligt mijns inziens -en met mij vreemd
genoeg hele volksstammen- enkel en alleen bij de dichter zelf, wat die
noodzaak ook moge behelzen. Op het moment dat een gedicht af is en
gepubliceerd wordt, zal het vanzelf in het luchtledige gaan hangen, alwaar
een bereidwillige lezer er makkelijk bij kan om het te plukken en zich er
vervolgens desgewenst aan kan gaan laven. De bloemlezing draagt de
noodzaak in zich jonge dichters, die het verdienen om gelezen te worden,
bij een groter publiek onder de aandacht te brengen, zodat zij hun
plaatsje in schrijversland, langzaam maar zeker bevestigd zullen zien. Dat
Van Casteren verzuimt even verder te denken om zo tot deze conclusie te
komen zal ik hem maar direct vergeven. Hij is tenslotte één jaar jonger
en derhalve waarschijnlijk nog onstuimiger dan ik.
Dat het artikel van Van
Casteren voorts wemelt van de feitelijke onjuistheden of verouderde
berichtgeving zal ik ook maar direct aan zijn jeugdige onstuimigheid
wijten. Ik zal over mijn hart strijken, want ik wil hem niet in zijn
integriteit als objectief journalist aanvallen. Ik zal dus die feitelijke
onjuistheden hier laten voor wat ze zijn, maar ik wil hem wel even, zoals
een goed burger betaamt, waarschuwen
en voor erger behoeden. Een journalist met een malafide, lakse en/of
onkundige reputatie zou wel eens verkeerd kunnen vallen in zijn werkveld.
In het ergste geval zou zoiets zelfs kunnen leiden tot ontslag en zelfs de
bedelstaf. Dat wil ik niet op mijn geweten hebben. Dus Van Casteren: doe
eerst grondig onderzoek naar je onderwerpen alvorens je er in een
publicatie iets over beweert.
Hoe dan ook: Joris van Casteren wordt hartelijk bedankt, keep up the good word en even goede vrienden.
Daniël Dee
terug naar boven
Ik mailde hem terug dat ik toch niet overtuigd was geraakt van de noodzaak van zijn bloemlezing: <<Aan de telefoon zei ik je al dat een té star programma mij tegen zou staan, omdat je dan tegen wil en dank voor een bepaalde kar wordt gespannen en de poëzie dus niet onbevangen kan worden gelezen. Het andere uiterste, helemaal geen programma, is echter ook niet ideaal. En dit laatste is met jouw bloemlezing een beetje het geval. (...) Het spijt mij, ik doe dus niet mee. Even goede vrienden niettemin.>>
De samensteller reageerde nog eenmaal: <<Ik wilde toch nog even zeggen dat het niet helemaal klopt met het visieloze dat jij denkt te zien in de bloemlezing. Het is alleen zo dat ik nu nog niet echt iets paraat heb, maar het is wel de bedoeling dat ik iets van een visie in de inleiding ga zetten, dat rechtvaardigt dan ook gelijk weer in jouw optiek de noodzaak van deze aankomende bloemlezing. Ik wil alleen even wachten met die visie deponeren tot ik precies weet wie er in komen te staan.>>
Iets van een visie. Maar met die visie wachten tot duidelijk is wie hebben toegezegd. Voor <<mijn>> generatiegenoten die reeds toezegden, is een visie kennelijk helemaal geen voorwaarde om mee te doen, anders hadden zij voor onvoorwaardelijke publicatie wel gewaakt. Baat het niet dan schaadt het niet, moeten deze bijdragers hebben gedacht.
[...] (De Groene Amsterdammer, 5-5-2001)
© No part of this website may be used or reproduced in any manner whatasoever without the written permission of the author, except in the case of brief quotations embodied in critical articles or reviews.